Dit complex omvat de volgende onderdelen: 1. HOOFDGEBOUW, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 455381. 2. HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 455382. 3. STENEN SCHUUR, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 455383. 4. DUIKER ANNEX BRUG, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 455384. 5. BAKSTENEN MUUR, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 455385. 6. PIJLERS EN HEK, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 455386. 7. BRUG MET KEERMUREN EN DUIKER, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 455387. 8. IJSKELDER, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 455388. 9. BRONHUISJE, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 455389. 10. POMPHUISJE, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 455391. 11. VOLIERE, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 455392. 12. TUINHUISJE, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 455393. 13. DUIKER, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 455394. 14. VAAS OP SOKKEL, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 455395. 15. BEELD OP SOKKEL BIJ KEUTELBEEK, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 455396. 16. BEELD OP SOKKEL BIJ MOESTUIN, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 455397. Omschrijving complex:
BUITENPLAATS GEBROEK. Voor het eerst wordt in 1381 melding gemaakt van Gebroek als grootleen van Valkenburg. Sporen van het goed van voor het begin van de 17e eeuw zijn nu slechts ondergronds te vinden. Oorspronkelijk stond het hoofdgebouw ter hoogte van de NW-zijde van de grote vijver in landschapsstijl, die centraal in de parkaanleg gelegen is; bij de aanleg van een terras ter plaatse in 1975 werden fundamenten ervan aangetroffen. Onder de westvleugel van het huidige huis rusten nog fundamenten van een economiegebouw, dat uit de 16e eeuw of eerder dateerde. Tussen de twee kleinere vijvers in landschapsstijl in de noordzijde van de parkaanleg bevindt zich een duiker, die uit de 16e eeuw dateert. Waarschijnlijk in verband met de vochtige bodemgesteldheid bij de tot de grote vijver in landschapsstijl vergraven voormalige wijer (= molenvijver) werd in de 17e eeuw het nieuwe huis een stukje hoger in westelijke richting opgetrokken. Deze vochtige bodemgesteldheid was toendertijd waarschijnlijk groter dan tegenwoordig; pas omstreeks 1825 werd aan de voet van de helling aan de lange oostzijde van de buitenplaats een waterloop uitgegraven in het (zuidelijke) verlengde van de reeds bestaande Keutelbeek, die voor de ontwatering van het terrein van groot belang is. In verband met de beheersing van de waterhuishouding werd vermoedelijk in het begin van de 17e eeuw in het weiland aan de zuidzijde van de wijer een drainage aangelegd bestaande uit een fijnmazig patroon in visgraat-motief, dat met gebakken rode aarden buizen was gevuld, zo bleek bij een ophoging van dit weiland in de jaren '70 van deze eeuw. Wellicht heeft dit stelsel tevens dienst gedaan als extra waterbron voor de wijer.
Voor 1618 werd de noordvleugel van het nieuwe huis gebouwd, die toen een pachterswoning en hoeve en ten oosten van de poort een ruime opkamer herbergde. De bouwcampagne van het deels witgepleisterde en deels witgeschilderde bakstenen ensemble van vier rechthoekige aaneengesloten vleugels, die een rechthoekige binnenplaats omgeven, werd in 1656 met de bouw van de zuidvleugel voltooid; voordien werd het hofvormige complex aan de zuidzijde waarschijnlijk door een muur afgesloten. In deze zuidvleugel, die als graanschuur dienst deed, werd in ca. 1820, toen Gebroek in het bezit was van de familie Henneckens, het beroemde Limburgse kruidenbitter 'Els' geboren.
Waarschijnlijk heeft Gebroek tot in de 19e eeuw voornamelijk een utilitaire betekenis gehad. Een indruk van de 18e-eeuwse situatie biedt de Tranchot-kaart (1805-1807), die een zeer simpele aanleg van de nog bestaande aan de noordzijde van de noordvleugel grenzende hoofdas en oprijlaan weergeeft en ten zuiden van het huis een rechthoekige hof, dat met de huidige rechthoekige moestuin geidentificeerd kan worden; de zuidelijke helft van deze tuin, waarin thans enkele fruitbomen, een moes- en bloementuin, is in 1970 bebost. De westzijde van deze tuin wordt door een hoge bakstenen muur met aanbouw afgesloten, die uit de 18e eeuw of eerder dateert.
De hoofdas strekte zich al in de 18e eeuw ook als pad in westelijke richting uit en wordt aan de noord- en zuidzijde respectievelijk door een boomgaard en weiland begrensd. De historische aanleg eindigt aan deze zijde bij de Maastrichterlaan, die alhier de grens vormt. In oostelijke richting eindigde de as bij het huidige hellingbos, alwaar tot in de 19e eeuw een zand- en grindgroeve werd geexploiteerd.
Voorts toont de Tranchot- kaart ten oosten van het huis (op de kaart 'Printhagen' genaamd) twee rechthoekige molenvijvers, die zich direct ten noorden van de hoofdas, waar een leermolen was gesitueerd, tot een viertal achter elkaar gelegen kanalen - eveneens wijers - versmalden en door de bronnen ter plekke en in het Kelmonderbos werden gevoed. In deze tijd was de aan de oostzijde van Gebroek gelegen helling, waarlangs sinds ca. 1825 de Keutelbeek stroomt, nog onbebost. Naast zijn rol in de ontwatering van de lager gelegen gronden van Gebroek, hield het nieuwe tracé van de Keutelbeek, dat voordien aan de noordzijde van het meest noordelijke kanaal ontsprong (vgl. de Tranchot-kaart), vermoedelijk verband met de toen ontwikkelde forellenkwekerij langs de rand van de helling op Gebroek en met de aanleg van de grote vijver in landschapsstijl. De rechthoekige stenen bakken in het park even ten westen van de Keutelbeek herinneren nog aan deze kwekerij. De leermolen, die rond 1900 werd afgebroken (fundering ondergronds nog aanwezig), maakte een geheel uit met de aan de westzijde ervan aan de oprijlaan tegenover het huis gelegen 17e-eeuwse of oudere schuur. De duiker tevens brug ter weerszijden van de hoofdas ter hoogte van het voormalige molenhuis dateert vermoedelijk uit het begin van de 17e eeuw. Het halfronde bronhuisje, dat zich even ten noorden van de as van de oprijlaan aan de oostoever van de Keutelbeek bevindt en dat nog tot in 1967 zuiver drinkwater leverde, werd vermoedelijk in het begin van de 19e eeuw opgetrokken, zo ook dit huisje niet van oudere oorsprong is.
Omstreeks 1825 werd Gebroek gekocht door de Belgische familie baron De Roosen. Deze verbouwde kort na de aankoop de oostvleugel van het huis ingrijpend tot geriefelijke woonvleugel; bij deze verbouwing werd de westmuur van de oostvleugel ca. 2 meter naar de binnenplaats getrokken, waardoor er ondermeer ruimte voor het bouwen van een lange hal ontstond. In deze tijd werd ook de aanleg tot een park in landschapsstijl herschapen. De twee molenvijvers ten oosten van het huis werden bij elkaar getrokken en tot de huidige vijver in landschapsstijl vergroot en de helling aan de oostzijde werd met voornamelijk beuk tot een produktie- en parkbos beplant. Aan de voet van het hellingbos, waar de bodem een veel diepere beworteling mogelijk maakt, werden andere eveneens nog bestaande varieteiten (eik, rode beuk, acacia, kastanje) geplant. De boomcoulissen ter weerszijden van vijver verhogen met de hellingbossen de atmosfeer van beslotenheid van dit centrale deel van het park ten aanzien van de open parkweiden aan de noord- en zuidzijde van de aanleg.
Voorts werden in de loop van de 19e eeuw over de Keutelbeek ter hoogte van de hoofdas ter vervanging van een oudere brug een bakstenen rondboogbrug met duiker en werd ten oosten hiervan aan de voet van het hellingbos een ijskelder gebouwd. De twee hekpijlers met het dubbele smeedijzeren hek aan de NW-hoek van het huis dateren uit de eerste helft van de 19e eeuw en werden hier waarschijnlijk opgesteld als entree van de oprit naar de stokerij van het kruidenbitter 'Els'. Ook werden in de 19e eeuw even ten zuiden van het huis een houten voliere en tuinhuisje gebouwd, die zich thans in ruineuze staat bevinden.
Rond de eeuwwisseling of wellicht eerder werden ten westen van de Keutelbeek even ten noorden van de hoofdas en ten zuiden van de moestuin een manshoog tuinbeeld op zandstenen sokkel geplaatst. Uit die tijd dateer ook een kelkvormige terracotta vaas, die na 1965 door de toenmalige eigenaar Mr.L.H.W. Regout ten zuidoosten van de stenen schuur werd opgesteld (thans in ruineuze staat).
Wanneer dominee Craandijk in 1878 een bezoek brengt aan Gebroek is het huis geel van kleur. Volgens baron de Roosen, die hem ontvangt, luidt de naam van de buitenplaats Gillebroek (J. Craandijk, Wandelingen in Limburg, Haarlem derde druk, z.d., p. 210-211).
Omstreeks 1925 werd door de toenmalige eigenaresse de familie Meeuwesen ten zuidoosten van de grote vijver in landschapsstijl aan de Keutelbeek het huidige pomphuisje deels vernieuwd en van een nieuwe ijzeren mechanische waterpomp voorzien, een zogenaamde Belier Hydraulique Bollee, die door via de forellenbakken verlopend bronwater werd gevoed en die via een gietijzeren waterbekken (deels bewaard) bovenaan het hellingbos het huis en de fontein in de grote vijver in landschapsstijl tot in 1967 via een eveneens ondergronds bewaard gebleven buizensysteem van water voorzag. Door het toen aangelegde openbare riool in het Kelmonderbos raakte het bronwater vervuild waardoor deze vorm van drinkwatervoorziening alsmede de exploitatie van de forellenkwekerij onmogelijk werd.
In het begin van de jaren '20 werd Gebroek gekocht door de familie Meeuwesen. Voordien was Gebroek in het bezit van familie De Coune, die via vererving in vrouwelijke lijn de buitenplaats van familie baron De Roosen had verworven.
In 1967 en in de jaren 1975- 1978, toen Gebroek in het bezit was van Mr L.H.W. Regout, werd het huis ingrijpend gerestaureerd. In 1969 werden van de vier rechthoekige kanalen aan de noordzijde van het park, de zuidelijke twee kanalen in landschapsstijl vergraven. Met de vrij gekomen aarde werd het terrein, dat ter plekke zeer vochtig was, opgehoogd. Het kanaal ten noorden hiervan heeft zijn rechthoekige vorm behouden. Ter plaatse van het meest noordelijke kanaal staat thans een scholencomplex. In deze tijd werd de aanleg, die naar de openbare weg open was, aan deze zijde van een houtwal voorzien.
Aan de noordzijde van het hellingbos bevindt zich een cirkelvormige aarden wal met een diameter van ca. 60 meter, die nog deels van een omgrachting is voorzien. De ouderdom en functie van deze archeologische aanleg, die door het R.O.B. is onderzocht, is niet bekend.
De historische aanleg van Gebroek grenst aan de noordzijde aan De Counelaan en het kadastrale perceel Beek nr. F4022, aan de oostzijde aan de kadastrale percelen Beek nrs. F4028, 4027, F4255, F4254, F3964, F4275, F1417, F1418, F3960, F3959, F4276, F3955, F947, F4279, F3772, F3773, F961 en aan de zuidzijde aan de kadastrale percelen Beek nrs. F1687, F1965, F1191, F1192, F1193, F1466, F3828, F3419, F734, F4050 en F4298 en de Putbroekerstraat. Voorts wordt de boomgaard aan de westzijde van de Kasteel Genbroekstraat aan de noordzijde door de kadastrale percelen Beek nrs. F3537 en F3523 en het weiland aan de westzijde van de Geverikerstraat aan de zuidzijde door het kadastrale perceel Beek nr. F257 begrensd.
De historische buitenplaats Gebroek is in cultuurhistorisch opzicht van algemeen belang vanwege:
- het hoofdgebouw, dat met een in het begin van de 19e eeuw ingrijpend tot woonvleugel verbouwde wagen- en koestallen, twee voormalige economie- vleugels en een vleugel met pachterswoning en herenkamer een in oorsprong 17e-eeuws ensemble van een gesloten rechthoek met centraal gelegen hof vormt en dat als zodanig sinds het begin van de 19e eeuw een gaaf en voor Limburg typerend voorbeeld is van de architecturale eenheid van een buitenplaats en bijbehorende nutshuizen;
- de 19e-eeuwse historische tuin- en parkaanleg in landschapsstijl met hellingbos, beek, vijvers en weilanden, die door enkele eenvoudige veranderingen binnen de van nature voor een landschapspark ideale terreinsituatie van Gebroek omstreeks 1825 en in de 20e eeuw gestalte heeft gekregen.
