BUITENPLAATS ELSWOUT. Buitenplaats, behorende tot de groep van de grote Kennemer buitens waarbinnen zij als belangrijkste geldt en bestaande uit een hoofdgebouw, terreinen met een parkaanleg, begrensd volgens een stippellijn op de bijbehorende kadastrale kaart 8308/4, parkelementen en gebouwde objecten.
Parkcompositie als aangegeven op de bijbehorende aanleg/structuurkaart 8308/5.
De historische buitenplaats Elswout heeft de volgende, samenstellende onderdelen:1. HOOFDGEBOUW, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 339217.
2. PARKAANLEG, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 339227.
3a. KEERMUREN VAN HET VOORPLEIN, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 339311.
3b. TERRASSEN TEN WESTEN VAN HET HOOFDGEBOUW MET "HAVEN", zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 339318.
3c. TERRASSEN TEN OOSTEN VAN HET HOOFDGEBOUW, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 339323.
4. BRUG NAAR HET VOORPLEIN, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 339328.
5. ORANJERIE, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 339333.
6. BLOKHUT, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 339338.
7. TUINHUIS BIJ DE ELSWOUTSLAAN, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 339343.
8. SLUIS, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 339352.
8a. SLUISWACHTERSHUIS, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 339357.
9. BRUG VOOR POORTGEBOUW, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 339362.
10. POORTGEBOUW, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 339367.
11a. OOSTELIJKE STAL EN KOETSHUIS, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 339372.
11b. WESTELIJKE STAL EN KOETSHUIS, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 339377.
12. BRUG NAAR HET GROTE STUK, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 339382.
13. PLATTE BRUG, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 339389.
14. IJSKELDER, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 339394.
15. PONTJESBRUG, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 339433.
16. KLEINE ZWITSERSE BRUG, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 339442.
17. BEELDENGROEP "HALALI", zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 339447.
18. FAZANTENHUIS, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monument-nummer 339638.
19. DERDE ZWITSERSE BRUG, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 339452.
20. BRUG OVER DE ZANDERIJVAART NAAR DE SLUIS, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 339457.
21. HUISJE VAN KA-BUUR, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 339462.
22. KETTINGBRUG, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 339467.
23. GELE BRUG, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 339472.
24. TUINHUIS IN DE KAMP, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 339477.
25. HOOFDGEBOUW VAN DE BOERDERIJ, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 339482.
26. AARDAPPELKELDER, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 339487.
27. GRENSPAAL, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 339493.
28. GLAZEN KOEPEL, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 339498.
29. TUINHUIS BIJ DE GROTE ZWITSERSE BRUG, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 339503.
30. HUIS ELSWOUTSHOEK, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 339508.
31. DIENSTWONINGEN, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 339513.
32. BRUG OVER DE ZANDERIJVAART BIJ ELSWOUTSHOEK, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 339520.
33. BRUG OVER DE ZANDERIJVAART IN DE DUINLUSTWEG, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 339525.
Hoewel op sommige punten nooit van een geprononceerde aanleg voorzien en op vele plaatsen, mede ten gevolge van een lang verwilderingsproces, in zijn aanleg vervaard en wat sommige gebouwen en parkonderdelen betreft aan verminkingen onderworpen, is het onderhavig geheel, bestaande uit een hoofdgebouw met terrassenstelsels, poort- en bijgebouwen, dienstwoningen en boerderij en een parkaanleg met bruggen, sluis, oranjerie, ijskelder, tuinhuizen en andere tuinsieraden, wegens de omstandigheid,
- dat Elswout tot de vroegste door stadsburgers gestichte buitenplaatsen behoort,
- dat deze buitenplaats uit een zanderij in de duinen is ontstaan,
- dat bij het ondernemen van bovengenoemde zanderij reeds van de aanvang af de mogelijkheid is gezien en ook is benut om een door grote niveauverschillen gekenmerkte, Italiaans geinspireerde aanleg tot stand te brengen,
- dat voor het ontwerp vermoedelijk de beroemde architect Jacob van Campen is aangetrokken,
- dat van het in de daarop volgende vijftig jaren op kruisvormige grondslag aangelegde, formele tuinencomplex, dat Elswout tot de belangrijkste niet-adellijke buitenplaats in het toenmalige Nederland bestempelde, de hoofdvormen herkenbaar en drie belangrijke bijgebouwen bewaard zijn gebleven,
- dat in de 18e en 19e eeuw van de voortgaande zanderij is geprofiteerd om een eveneens uitzonderlijke karaktertrekken vertonende parkaanleg in landschapsstijl te scheppen,
- dat tot deze aanleg een uitzonderlijk aantal houten tuinhuizen en andere voor die tijd karakteristieke bouwsels van vergankelijke aard behoorde, waarvan de meeste behouden zijn gebleven,
- dat de na 1880 opgetrokken gebouwen, waaronder vooral het hoofdgebouw met zijn terrassen, een opmerkelijke monumentaliteit vertonen,niet alleen de belangwekkendste en uitzonderlijkste onder de grote buitenplaatsen rondom Haarlem, maar een der belangrijkste van Nederlanden daarmee van groot algemeen belang door de prominente plaats die zij inneemt in de geschiedenis van de architectuur en de tuinkunst in Nederland.
