Inleiding
BEGRAAFPLAATS Tongerseweg, gesitueerd op een rechthoekig complexterrein omgeven door de Tongerseweg (zuidzijde), de Javastraat (oostzijde),Planetenhof (noordzijde) en Neptunushof (westzijde). Deze begraafplaats is sedert 1812 in een viertal stadia tot ontwikkeling gekomen. Het eerste ontwerp werd in 1809 getekend door stadsarchitect J.F. Soiron. De eerste uitbreiding dateert van 1857 en werd ontworpen door stadsarchitect J.G. van den Bergh (de toenmalige oppervlakte omvat de huidige vakken A,B,C,D,E,F,H,J,K,L) De tweede grote uitbreiding is in 1910 naar ontwerp van de Leuvense landschapsarchitect L. Rosseels uitgevoerd (de toenmalige oppervlakte omvat de huidige vakken A,B,C,D,E,F,G,H,I,J,K,L,M,N,O,P,Q,R,S,T,U,V,W,X,Y,Z. De vakken W,X,Y,Z betreffen de in 1910 gemaakte uitbreiding van de vanaf het begin aanwezige Israëlitische begraafplaats). Het socialistische grafveld werd omstreeks 1920 aan de noordwestzijde van de begraafplaats aangelegd.
Vanwege de derde, na-oorlogse uitbreiding van de begraafplaats is de ommuring aan de noordzijde en de ommuring rond het socialistische grafveld grotendeels verwijderd. De na-oorlogse uitbreiding aan de noordzijde is derhalve uitgesloten van bescherming. Het poortgebouw aan de Tongerseweg is onder nummer 27990 reeds van rijkswege beschermd.
Omschrijving
Algemene begraafplaats buiten de ommuring van de stad, vanaf 1812 gerealiseerd langs de Tongerseweg, op het hoogste punt van de westelijke Maasdalhelling. De verschillende samenstellende onderdelen, zoals de Israëlitische begraafplaats en het socialistische grafveld, werden voorzien van een eigen ommuring en een aparte toegang in de westelijke kerkhofmuur. Sedert 1812 tot ontwikkeling gekomen kruisvormig padenpatroon, centrale pleintjes op de kruispunten en bijpassende beplanting.
Een kleine hardstenen obelisk achter het poortgebouw aan de Tongerseweg, met sterornamenten en het opschrift "In het jaer 1812 / den 27stenJanuarij / is buiten de / Tongersche Poort / De Nieuwe Kerkhof / Ingewijd / Door den Heer / Pastoor PARTORIUS / en de eerste daer begraven / Wed. Willems / (uyt "DE RIDDER" / geb. CATH. ZEEKAF van / de ST.NICOLAESPAROCHIE / 14 februarij is uyt Wyck / HENRI MACHEELS / DAER BEGRAEVEN / Chronyck van Maestricht No.5 / In Handschrift op het stadsarchief", herinnert aan de datum van eerste aanleg.
De complexbescherming omvat de aanleg met de verschillende begraafplaatsonderdelen en bijpassende beplanting binnen de ommuring van 1910; de resterende ommuring met toegangspoorten aan de zuid-, west- en noordzijde van de begraafplaats; de kapel van architect Joh.Kayser, ca. 1886; het grafmonument Behr, 1814; het grafmonument van de Paters Jezuiten, XIXc; de grafobelisk van de familie De Stuers, 1861; drie sarcofagen Van Meeuwen, Van Meeuwen, McPherson, 1846-1889; dubbel graf Gericke van Herwijnen, 1845-1875; gietijzeren grafmonument Bosch van Drakenstein, 1842; grafmonument H.J. Beckers, 1929; grafmonument F. Becks, 1931.
Waardering
De begraafplaats aan de Tongerseweg is van cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een culturele, sociaal-maatschappelijke, geestelijke, landschappelijke en typologische ontwikkeling met een vanwege de situering buiten de stad innovatief karakter.
De begraafplaats is vanwege een aantal onderdelen van belang voor de geschiedenis van de architectuur en beschikt over een aanleg van zeer hoogwaardige esthetische kwaliteit. De begraafplaats is vanwege de situering verbonden met de ontwikkeling van het stedelijk buitengebied, is van bijzondere betekenis vanwege de inrichting en van groot belang voor het aanzien van de stad. De begraafplaatsaanleg is redelijk gaaf bewaard. Het complex beschikt over samenstellende onderdelen van hoogwaardige architectonische kwaliteit en is van belang voor de visuele gaafheid van de omgeving. Het complex beschikt vanwege de samenstellende delen over een aanzienlijke architectuurhistorische, typologische en functionele zeldzaamheid.
