Inleiding
Kort voor het herstel van de Bisschoppelijke Hiërarchie in 1853 kreeg de St.
Barnabasparochie in 1851, ten tijde van bouwpastor Brouwer, toestemming om, voor de relatief grote Rooms-Katholieke gemeenschap, de toenmalige 17de- eeuwse schuurkerk te vervangen door nieuwbouw. Op dezelfde locatie werd in 1853-1854 een nieuwe parochiekerk in Waterstaatstijl gebouwd naar een ontwerp van de Utrechtse architect W.J. van Vogelpoel (1823-1879). Het is een laat voorbeeld van Neo-Classicistische kerkarchitectuur. Bovendien neemt het ontwerp een bijzondere plaats in binnen het oeuvre van Van Vogelpoel, die verder vooral kerken heeft ontworpen in Stucadoorsgotiek. De kerk is van rijkswege een beschermd monument (mon.nr. 19921). Tot het KERKCOMPLEX behoren tevens een PASTORIE uit 1877, gebouwd in de traditie van de Neo-Renaissance, een HEKWERK en een houten BAARHUISJE uit het laatste kwart van de 19de eeuw in een Ambachtelijke-traditionele bouwtrant.
Dit laatste staat op de in 1825 aangelegde begraafplaats, welke verder voor bescherming van ondergeschikt belang is. Ook de huidige kosterswoning uit het begin van de 20ste eeuw, die het oorspronkelijke door Van Vogelpoel ontworpen exemplaar uit 1853 vervangt, valt buiten de bescherming van rijkswege. Het baarhuisje uit 1864 stond oorspronkelijk bij de ingang van het kerkhof, maar is sindsdien verplaatst naar de uiterste zuidoosthoek van het kerkhof.
Tot het complex behoorde ook het in 1903 gebouwde St. Catharinagesticht, een kloostergebouw met lagere school, welke ten behoeve van de verbreding van de provinciale weg in de jaren '70 is gesloopt.
Op 10 juli 1853 vond de openbare aanbesteding plaats van de kerk, die werd gegund aan de aannemer D. van Kent uit Utrecht. In 1854 kon de nieuwe kerk worden ingezegend door de Deken van Rotterdam. Op 10 juni 1855 consacreerde Mgr. Van Vree, Bisschop van Haarlem, de kerk. Diverse restauraties hebben plaatsgevonden, waaronder in 1887, 1950, 1966 en laatstelijk in 199. (?). In 1927 werden biechtstoelen en een doopkapel aangebouwd. Vermeldenswaard in het kerkinterieur is, behalve het rijke 17de- en 18de-eeuwse kerkzilver o.a. het orgel van Stulting en Maarschalkerweer uit 1845 van belang.
Omschrijving
Het kerkcomplex ligt de zuidoostelijke rand van de oude dorpskern, op een vrij grote, enigszins rechthoekige kavel tussen de Grote Haven z.z. en de Hooge Boezem. Aan de zuidzijde ligt de kerk met de hoofdfaçade iets schuin gericht naar de Grote Haven z.z.. Het koor is nagenoeg naar het oosten gericht. Parallel aan de kerk ligt ten noorden ervan de pastorie met de rooilijn verder naar de weg toe. Doordat de pastorie met een tussenlid met de kerk is verbonden is voor de kerk een voorplein ontstaan. Ten noorden van de pastorie staat in de tuin een Heilig Hartbeeld (1927) met twee tuinvazen.
Het terrein wordt van de weg gescheiden door een ijzeren toegangshek. Aan de oostzijde ligt achter de conistorie van de kerk de begraafplaats, die langs de zuidzijde van de kerk toegankelijk is. In de zuidoosthoek staat het baarhuisje met de nokrichting evenwijdig aan de kerk.
Waardering
Het kerkelijke complex St. Barnabas is cultuurhistorisch van algemeen belang als vroeg voorbeeld uit de hausse in katholieke Neo-gotische kerkbouw, zoals die opgang kwam na het herstel van de Bischoppelijke Hiërarchie in 1853.
Het complex is architectuurhistorisch van algemeen belang als laat voorbeeld van de Waterstaatstijl uit het derde kwart van de 19de eeuw en vanwege de plaats, die het daarbij inneemt binnen het oeuvre van de architect W.J. van Vogelpoel. De complexonderdelen zijn vrij gaaf in hoofdvorm, materiaalgebruik en detaillering, zowel uit- als inwendig.
Het kerkelijke complex is beeldbepalend gesitueerd aan de Grote Haven, even buiten het oude dorpscentrum van Haastrecht. Het bezit door de vrije ligging en door de onderlinge ruimtelijke en functionele samenhang van de monumentale complexonderdelen een hoge ensemblewaarde .
