Op de stadsplattegrond van Leeuwarden uit 1603 door Johannes Sems is ter plaatse van Wortelhaven 83 een woonhuis getekend met een zadeldak tussen een trap- en een tuitgevel. In hoeverre Sems, die als tamelijk betrouwbaar bekend staat maar schematiseerde op het niveau van ‘gewone’ individuele panden in een aaneengesloten gevelwand, het exterieur juist heeft weergegeven, is de vraag. Het is wel zeker dat er omstreeks 1600 al bebouwing stond. De bewijzen daarvoor zijn nog aanwezig in het pand, laat-zestiende-eeuwse onderdelen van de constructie en de opzet van het pand, in het bijzonder balken, de kapconstructie en een spiltrap, en ook decoratieve elementen. De voorgevel is evenwel beduidend jonger en dateert uit de tweede helft van de achttiende eeuw. Uit de achttiende-eeuwse kohieren van de reële goedschatting, een belasting op onroerend goed, blijkt dat het huis in 1716 eigendom was van meerdere personen: Wopke Clasen bezat het grootste deel, dr. Huber en “Pijtter c.u.” hadden de rest. Met ‘Pijtter c.u.’ wordt vermoedelijk het echtpaar Pijtter Jellesz. en Grijttie Aleffs bedoeld dat in 1708 twee maal een negende deel van het huis had gekocht van verschillende eigenaren. Het huis was toen dus in het bezit van diverse personen. Vanaf het genoemde jaar 1716 werd het huis bewoond door Jan Lolckes, blijkt ook uit de kohieren van de reële goedschatting. Lolckes of zijn vrouw wist op enig moment het pand in eigendom te verwerven, want de Reëelkohieren vermeldden de weduwe van Jan Lolckes vanaf 1737 als eigenaar. In 1750 blijkt Swaantje Cuiper eigenaar en bewoner te zijn.* Zij heeft het pand vermoedelijk geërfd, maar onduidelijk is hoe. Voor de periode na 1750 is het eigendom eenvoudiger vast te stellen. De eigenaresse in dat jaar was in 1732 als Swaantje Jochems getrouwd met Willem Cuipers en in 1750 hertrouwd met Benjamin Walle. Deze komt in de Reëelkohieren voor als B. van der Wal: uit de toevoeging “n.u.” (nomine uxore) blijkt dat zijn vrouw de werkelijke eigenaar van het pand is en hij haar wettelijke voogd. Kennelijk liet Swaantje het huis, mogelijk gedeeltelijk, na aan een dochter uit haar eerste huwelijk, want vanaf 1804 was Simon Swart n.u. eigenaar van de helft. Swart was in 1760 getrouwd met Josina Cuipers. De huurwaarde van het huis daalde in de loop van de tijd, van 100 guldens in 1716 naar 74 guldens in 1769. In het jaar daarop vermeldt het Reëel dat het huis “ledig” stond, terwijl de huurwaarde in 1771, nog weer een jaar later, fors gestegen bleek te zijn naar 120 guldens. Dit wijst op een behoorlijke verbouwing in 1770. Het huis moet in dat jaar blijkens een tekening in de Topografisch-Historische Atlas van het Historisch Centrum Leeuwarden in elk geval een nieuwe voorgevel hebben gekregen. Schilder en tekenaar Albert Martin heeft de gevel omstreeks 1880 vereeuwigd in een tekening in de vorm van een halsgevel, versierd met beeldhouwwerk in Lodewijk XV-vormen. Onder het venster in de geveltop was volgens Martin een gebeeldhouwd lambrekijn aangebracht met daarop het bouwjaar “1770”. Het is die voorgevel welke behalve de zeer decoratieve top en een jongere invulling van de begane grond nog altijd aanwezig is. De top is vermoedelijk in de late negentiende eeuw afgebroken wegens bouwvalligheid en vervangen door een gevellijst en goot en een voorschild. De bescherming geldt het casco (exterieur en constructie), de spiltrap en onderdelen van het interieur voor zover nog daterend van vóór 1900. Exterieur: Woonhuis bestaande uit twee bouwlagen en een zolder met vliering onder een met nieuwe zwarte Hollandse golfpannen gedekt schilddak. De voorgevel is opgetrokken in bruine baksteen, het voegwerk is nog grotendeels oorspronkelijk en uitgevoerd met een snijvoeg. De gevelopeningen zijn afgesloten door strekse ‘horizontale bogen’, aan de onderzijde getoogd. De gevel wordt beëindigd door een geprofileerde gevel- en gootlijst (XIX). De begane grond heeft een winkelpui (XXa), bestaande uit een etalageraam en twee entrees waarvan de oostelijke entree toegang geeft tot de bovenwoning. De pui heeft aan de zijkanten gepleisterde pilasters met panelen en wordt beëindigd door een vlakke lijst (XXd) die de oorspronkelijke lijst bedekt. De eerste en tweede verdieping hebben elk drie vensters met originele kozijnen met een kwartrond hoekprofiel (XVIII-B). Alle kozijnen zijn voorzien van een getoogde bovendorpel (onderzijde horizontaal, bovenkant getoogd), karakteristiek voor de achttiende eeuw. Oorspronkelijk bezaten de vensters veelruits schuiframen, maar deze zijn in de negentiende eeuw vervangen door T-schuiframen (XIXd). De zolder heeft een dakkapel (XIX-B) met een eenvoudige omtimmering en een stolpraam (XXd). Het kozijn heeft een kraalprofiel. Interieur: De begane grond is kaalgeslagen. De eerste verdieping en de zolder zijn bereikbaar via een eiken spiltrap (XVId). Het onderste kwart van de spiltrap is vervangen door een steektrap (XXa) om ruimte te creëren voor een winkelfunctie. De eerste verdieping bestaat hoofdzakelijk uit een woonkamer met een verbouwde schouw. Op de boezem zijn betimmeringen in rococostijl aangebracht, welke vermoedelijk afkomstig zijn van een oorspronkelijke achttiende-eeuwse schouw (1770?). De balken zijn door omtimmeringen aan het zicht onttrokken. In het trappenhuis is nog een, waarschijnlijk eiken, balk (XVId) met een geprofileerde console (XVId) in het zicht. De zolder heeft een kapconstructie met kromme stijlen (XVId?).