Oosterbrug
Inleiding
Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.
Woon- en bedrijfspand, gelegen aan de oostelijke rand van de historische stad op de hoek van de Oosterkade en de Nieuwe Oosterstraat, gebouwd in 1919 op de plaats van grotendeels afgebroken panden. De nieuwbouw, een fruithandel met twee hoekwinkels en een bovenwoning inclusief een opslag van fruit op zolder, was bestemd voor de firma Weduwe A. Fahner & Zonen. De brede Oosterkade bood rond 1900 ruimte aan de markt voor groente en fruit. Kort vóór de eeuwwisseling vestigde de fruithandelaar Anne Fahner zich met zijn gezin in Leeuwarden vanuit Blokzijl. Blokzijl vormde in de negentiende eeuw de thuishaven van kleine handelsschippers. Elke schipper had een ‘eigen’ regio – voor Fahner was dat Leeuwarden en omgeving - waar de handelswaar werd verkocht. Fahner handelde onder meer in fruit, vooral appels, dat werd aangekocht van boomgaarden langs de IJssel. Na Anne Fahners overlijden in 1903 verruilde het gezin de ligplaats aan de Oosterkade voor een vaste verblijfplaats, Nieuwe Oosterstraat 8. Voor de fruithandel werd aan de Oosterkade een pand gehuurd, maar nadat daar enige panden waren aangekocht, konden Anne’s zonen Teunis en Willem Hendrik Fahner opdracht geven om specifiek voor de functie bedoelde nieuwbouw inclusief een bovenwoning te plegen. Het ontwerp voor het woon- en bedrijfspand is van de hand van de Leeuwarder architect Hero Feddema, die een eerder eigen ontwerp uit 1917 aanpaste. Op een bouwtekening uit 1919 wordt het geheel aangemerkt als het bouwen van een pakhuis gecombineerd met een verbouwing. De verbouwing gold bestaande panden aan de Oosterkade en de Nieuwe Oosterstraat. Het pakhuis kwam in de plaats van een belendend pand aan de Gedempte Keizersgracht, dat in eerste instantie niet in het ontwerp was opgenomen, maar tijdens de planvorming in 1919 werd verworven door Justus Fahner, een derde broer, die ook toetrad tot de Fa. Wed. A. Fahner & Zonen. In verband met de appelopslag en isolatie kreeg het pand spouwmuren en werd het pakhuisgedeelte aan de Gedempte Keizersgracht voorzien van dikke vloerbalken met korte onderlinge afstand. Naar verluidt zag architect Feddema in het bijzonder nauwgezet toe op de aanleg van de pakhuisfundering. Op 19 mei 1919 verscheen de advertentie tot aanbesteding in de Leeuwarder Courant: van de tien inschrijvers rolden de Gebr. Geveke met f 8.750,- als laagste inschrijvers uit de bus. De bouw is mogelijk nog in hetzelfde jaar of in 1920 gereed gekomen. De winkels werden aanvankelijk betrokken door een boter- en kaaswinkel (hoek Gedempte Keizersgracht, Nieuwe Oosterstraat) en een winkel van de Amerikaanse Tabak Compagnie. Halverwege de jaren-1960 was deze winkel op de hoek van de Nieuwe Oosterstraat en Oosterkade nog steeds in gebruik als de tabakswinkel onder de naam ‘het Sigarenhuis’. Het anno 2010 op de begane als één winkel en op de verdieping als bovenwoning in gebruik zijnde pand is gebouwd in een voor de bouwtijd karakteristieke, enigszins aan de Amsterdamse School verwante bouwstijl. De bescherming geldt in hoofdzaak het exterieur en de constructie, benevens onderdelen van het interieur. Exterieur: Hoekblok met winkels, opslagruimtes en bovenwoning, gebouwd op een min of meer L-vormig grondplan en gesitueerd tussen de Oosterkade, de Nieuwe Oosterstraat en de Gedempte Keizersgracht. Pand van twee bouwlagen hoog onder een met rode gegolfde Friese pannen gedekt, afgeknot schilddak met uitkragende, geprofileerde dakrand die rust op gesneden klampen. De gevels, opgetrokken in schone grauwbruine baksteen (het voegwerk verkeert in oorspronkelijke staat, knip/snijvoeg), bevatten recht gesloten, onder rollagen staande gevelopeningen van uiteenlopend formaat en worden verlevendigd door decoratieve steensverbanden. De gevels hebben een hoge plint van staande steen, afgedekt met een rollaag. De winkelentrees zijn overhoeks geplaatst op de hoeken van de Nieuwe Oosterstraat-Oosterkade en Nieuwe Oosterstraat-Gedempte Keizersgracht. Op de winkelvensters na zijn alle vensters in het gebouw voorzien van de oorspronkelijke ramen. De deuren en de winkelvensters staan onder ijzeren lateien. De gevel aan de zijde van de Oosterkade is van links naar rechts op de begane grond voorzien van een etalagevenster, een klein venster met zesruits raam, een stel nieuwe openslaande deuren met bovenlicht (waar oorspronkelijk schuivende bedrijfsdeuren zaten), wederom een klein venster met zesruitsraam en een onder een tweedelig bovenlicht en geprofileerd kalf staande deur met kruisraam als deurlicht. De vijf identieke vensters op de verdieping zijn gelijkmatig verdeeld over de gevel en bevatten zesruits schuiframen. De vensters staan op een uitgemetselde cordonlijst, die is samengesteld uit een rollaag en een bloktandlijst en is doorgetrokken over alle gevels. De gevel wordt, evenals de andere gevels, beëindigd door een lijst van staande steen, doorspekt met uitgemetselde koppen. In het dakschild staat een grote, tussen de dakvoet en de nok geplaatste houten dakkapel met plat dak en een reeks van vier gekoppelde ramen met een roedeverdeling. De gevel aan de Nieuwe Oosterstraat heeft een symmetrische indeling met op de begane grond twee smalle, dicht bij elkaar staande vensters in het midden en een etalagevenster links en rechts ervan. Het linker etalageraam staat in tegenstelling tot het rechter boven een hardstenen lekdorpel. De twee vensters met zesruits schuifraam op de verdieping staan in het midden en worden door een vrij smalle gemetselde muurdam van elkaar gescheiden. De overhoekse winkelentrees aan weerszijden van de gevel bevatten een deur met bovenlicht onder een dubbel geknikte ijzeren latei met gestileerde ijzeren bloemen. Boven deze latei ligt overhoeks metselwerk dat verklimt naar een hoek van 90 graden. De lange gevel aan de Gedempte Keizersgracht, waarvan de uitvoering licht afwijkt van de bouwtekening, is op de begane grond van rechts naar links voorzien van een groot winkelraam met hardstenen lekdorpel, een dicht gezette deur met bovenlicht, een venster met zesdelig raam (waarvan de bovenste delen zijn dichtgezet), twee kleine vensters met zesruits raam, een grote gevelopening, die oorspronkelijk openslaande deuren bevatte en nogmaals twee kleine vensters met zesruits schuifraam. De verdieping bevat van rechts naar links twee vensters met zesruits ramen als die in de andere gevels, twee smalle vensters met zesdelig raam, een lager staande, bredere en onder een houten latei en boven rollagen staande gevelopening die de cordonlijst doorsnijdt en oorspronkelijk laad- en losdeuren bevatte, en nogmaals twee smalle vensters met zesdelig raam. Boven de gevelopening met de latei bevindt zich een houten dakkapel met deurlichten met roedeverdeling in de openslaande paneeldeuren, plat dak en een hijsbalk. De dakkapel doorsnijdt hier de daklijst. In de smalle, noordelijke kopgevel is een onder een houten, op een dito console rustend dakje boven een waterafvoer opgenomen. Interieur: Door moderniseringen is de begane grond ingrijpend gewijzigd en ook op de verdieping is een belangrijk deel van het oorspronkelijke interieur verdwenen. Op de begane grond zijn van de winkel- en bedrijfsruimtes geen noemenswaardige onderdelen bewaard gebleven. Op de aan de Oosterkade-zijde door middel van een scheluwe trap bereikbare woonverdieping zijn de oude deuren behouden en in een kamer en suite bevinden zich nog de originele schuifdeuren. In deze kamer is ook een schouw met zwart marmeren schoorsteenmantel met blauw betegelde achterwand bewaard gebleven. Een andere ruimte bevat een balkenplafond. Een houten steektrap voert naar de zolder, waarvan een deel in gebruik was als slaapzolder. Hier bevinden zich kamertjes met door middel van kraalschroot afgetimmerde wanden. Een ander deel van de zolder was bestemd voor de opslag van appels en peren en is bereikbaar door middel van een scheluwe trap. De kapspanten van de fruitzolder zijn volledig in het zicht gelaten.
| Functie | Hoofdcategorie | Subcategorie | Functietype | Is hoofdfunctie |
|---|---|---|---|---|
| Winkel/woonhuis | – | – | Oorspronkelijke functie | – |
| Winkelfunctie | Woningen en woningbouwcomplexen | – | Huidige functie | – |
| Straat | Getal | Achtervoegsel | Postcode | Plaats | Locatie | Situatie | Is hoofdadres |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Oosterkade | 122 | – | 8911KJ | – | – | – | – |
Inleiding
Evangelisch Lutherse Kerk en kosterij met consistorie. De kerk is een eenvoudig achttiende-eeuws zaalgebouw met puntgevel aan de N. Oosterstraat; hier grote cartouche Anno 1774.
Pand met verdieping bekroond door forse lijst in de trant van Th. Romein, XIX A. Zesruits vensters op de verdieping.