De Unitaskerk aan de Legedyk is in 1925 gebouwd in opdracht van de kerkeraad van de Gereformeerde Kerk te Wirdum. Het gebouw verving de te klein geworden kerk aan de Swichumerdijk. De ver uit de straat teruggerooide kerk met aangebouwde kosterswoning verrees op een stuk grond achter een ‘heerenhuizinge’, dat in gebruik werd genomen als pastorie. Om de bouw van het godshuis mogelijk te maken werden op dit terrein een stalgebouw en een houten schuur afgebroken. De kerk is gebouwd naar een ontwerp van de Leeuwarder architect Arjen Nauta. De uitvoering was in handen van de eveneens uit Leeuwarden afkomstige aannemer J. Hoekstra. Het betreft een in een voor de bouwtijd karakteristieke Interbellumstijl uitgevoerde, in grote lijnen octogonale centraalbouw met in de noordoostelijke hoek aangebouwde kosterswoning en met lokalen. Het oorspronkelijke orgel kwam over uit de oude kerk, maar werd voor de nieuwe locatie uitgebreid. In 1955 werd de kerk aan de achterkant (noordzijde) vergroot met een ‘Unitas’ genoemde aanbouw: hiervoor verdween een oorspronkelijke, maar kleinere aanbouw met een catechesatie- en vergaderlokaal en een kerkeraadskamer. Halverwege de jaren-1980 werd het in slechte staat verkerende orgel vervangen door een gerestaureerd Fisher & Wilson-orgel, dat in 1991 in gebruik werd genomen, maar inmiddels is verwijderd. Het oude orgel werd opgeknapt en kreeg een plek in de Slotkapel in Egmond aan Zee. Het kerkgebouw heeft de oorspronkelijke functie in 2003 verloren en krijgt een woonbestemming na een voornamelijk inwendige verbouwing (2009-2010). De karakteristieke onderdelen van het interieur zullen deels worden bewaard en geïntegreerd in de nieuwbouw. De aanbouwen aan het eigenlijke kerkgebouw, die alle na het stichtingsjaar zijn toegevoegd, vallen buiten de bescherming. Exterieur: Het kerkgebouw is opgetrokken in schone baksteen, vanuit een samengestelde plattegrond. De uit zadeldaken en schilddaken samengestelde kap is grotendeels gedekt met een butimineuze dakbedekking. Alleen het dak van het ingangsportaal is nog gedekt met de oorspronkelijke leien (maasdekking). De meeste gevelopeningen zijn recht gesloten en ingevuld met glas-in-loodramen. De horizontale gevelbeëindigingen zijn uitgemetseld. Rechts van de hoofdentree is een stichtingssteen in de gevel opgenomen. Het kerkgebouw heeft een symmetrisch, op de straat (het zuiden) gericht vooraanzicht met in het midden een boven een bakstenen stoepje en onder een zadeldak staand ingangsportaal met dubbele rondboogdeur tussen gemetselde archivolten. De zich verjongende kopgevel waarvoor het portaal staat, is een puntgevel met een groot roosvenster met glas-in-lood tussen de gemetselde traceringen en met een afwateringsgoot. Aan weerszijden ervan is een venster in de vorm van een parallellogram geplaatst. De zijgevels van het rechthoekige voorste volume worden verstevigd door een versneden steunbeer, waartegen een klein zijportaal met een recht gesloten deur staat. Daarachter bevindt zich het brede, centrale deel van het kerkgebouw met eveneens versneden overhoekse steunberen aan de hoeken en een groot aantal vensters met glas-in-lood ramen. De geveltoppen van de puntgevels aan de oost- en de westzijde staan voor zadeldaken die als steekkap aan het centrale dakdeel zijn aangekapt. In de toppen van deze gevels is een reeks van vijf klimmende vensters geplaatst. De achterste, op het noorden gerichte puntgevel wordt voor een belangrijk deel aan het oog onttrokken door lage, onder platte daken staande uitbouwen, die voor de bescherming niet van belang zijn. Aan de noordoostzijde van de kerk bevindt zich een overhoekse entreepartij met drie deuren tussen de kerk en de kosterswoning. De kosterswoning staat onder een zadeldak en bevat recht gesloten gevelopeningen. De kosterswoning is op enig moment uitgebreid in de noordelijke hoek. Dit is afleesbaar van het metselwerk. Van de kosterswoning zijn vrijwel alle oorspronkelijke kozijnen en ramen vervangen. De drie deuren tussen de kerk en de kosterswoning hebben nog wel de oorspronkelijke kozijnen met geronde hoeken. Interieur: Het aanzien van het inwendige van de kerk wordt voor een belangrijk deel bepaald door het licht, dat door de kleurrijke glas-in-lood ramen naar binnen komt. Tot de vermeldenswaardige onderdelen in het symmetrische inwendige van de kerk behoren de houten vloer, de kapconstructie met de vrij in het zicht gelaten spanten, het liturgische centrum en orgelbalkon met flankerende banken, de lambriseringen van schone baksteen en diverse andere karakteristieke details. De vloer van het ingangsportaal is tussen de dubbele buitendeur en de doorgang naar de kerkruimte bedekt met de oorspronkelijke betegeling. De doorgang naar het centrale deel van de kerk is samengesteld uit een grote rondboog in het midden een rechtgesloten doorgang aan weerszijden. De openingen staan binnen een zware, geprofileerde omlijsting. De binnenmuren zijn boven een lambrisering van schone, gele baksteen opgetrokken in gepleisterde baksteen. De kapconstructie is voorzien van spanten, waarvan de onderste delen aan de gevels zijn bevestigd en daar rusten op kraagstenen. Centraal in de kap is een decoratief vormgegeven rooster van fijn rasterwerk geplaatst. De schuine kapdelen zijn samengesteld uit een beschot van staande planken, die aan de onderkant zijn voorzien van geschilderde decoraties. De later geplaatste preekstoel staat opgesteld vóór een rondboognis en tussen de schuin voor een inspringend veld geplaatste banken voor de diakenen en de ouderlingen. Boven beide banken bevindt zich een balkon, dat aan één kant wordt ondersteund door een console. Het orgelbalkon boven de preekstoel heeft een deels bewaard gebleven houten balustrade en wordt gedragen door vier gekeperd verspringende consoles. Een deel van de glas-in-loodramen is versierd met geschilderde decoraties. De meeste ramen staan boven afzaten. De hoeken die de overgang markeren van het rechthoekige, voorste deel van de kerk naar het centrale deel zijn voorzien van ronde kolommen, bekroon door een achtzijdige kapiteel. De kolommen bevinden zich bij een open zijportaal, waarin een enkele, recht gesloten buitendeur is opgenomen. Het oorspronkelijke bankenplan met geknikte houten banken die in een halfronde opstelling zijn gericht op de preekstoel, wijkt in 2009-’10 grotendeels voor de inbouw van een woning. Voor de overblijvende, voorste bankenrijen wordt de mogelijkheid opengelaten, dat deze in de toekomst eveneens worden verwijderd.