De stomp van stellingmolen De Eendracht is een zeldzaam spoor van de grootschalige pré-industriële activiteiten die vroeger aan beide zijden van de Dokkumer Ee ten noorden van Leeuwarden waren aan te treffen. De meest zichtbare van deze activiteiten waren molens en scheepstimmerbedrijven. ‘De Eendracht’ werd in 1786 gebouwd als pelmolen voor haver en gerst bij de monding van de waterloop de Oude Meer in de Dokkumer Ee. Na in de negentiende eeuw eerst te zijn omgebouwd voor de productie van olie uit zaden, kreeg de molen in 1872 een derde leven als houtzaagmolen, waarvoor hij bovendien werd voorzien van stoomkracht. In 1888 liet de toenmalige eigenaar, olieslager J. Pel, de bovenbouw slopen. Met de opkomst van stoomkracht behoefde de aandrijving niet langer door windkracht te geschieden en vermoedelijk speelde ook de technische staat van de bovenbouw een rol in het besluit tot afbraak. Er zijn geen aanwijzingen, dat de overgang naar stoomkracht het verwijderen van de bovenbouw noodzakelijk maakte. Grote delen van de verwijderde, met riet gedekte houten bovenbouw en kap zijn hergebruikt voor herbouw van de gelijknamige molen in Anjum. Pel bezat toentertijd de zeepziederij aan de Bagijnestraat 30. De voor de zeep benodigde olie werd geproduceerd aan de Dokkumer Ee. Met het slopen van de bovenbouw van de oorspronkelijke windmolen waren Pels bouwactiviteiten aan de Dokkumer Ee nog niet ten einde. In 1889 liet hij tegen de noordoostzijde van de molenstomp een bedrijfshal bouwen, ontworpen door de bekende Leeuwarder architect W.C. de Groot. “Aanbesteding wegens het bouwen van twee kamers, kelder en vestibule c.a. bij en het uitvoeren van vernieuwingen aan het woonhuis en de fabriek van den heer J. Pel Hz., Olieslager te Leeuwarden […]”, aldus de tekst van de advertenties, waarin ook de naam van de architect voorkomt. Het bedrijfspand is gebouwd in een voor de bouwtijd en het oeuvre van De Groot karakteristieke trant van de Neo Hollandse Renaissance. De hal is onder meer in gebruik geweest als opslagplaats voor olie en koolteer, een afvalproduct van de Leeuwarder gasfabriek. De bescherming geldt de molenstomp en het laat-negentiende-eeuwse bedrijfsgebouw (casco: exterieur en constructie). Exterieur: De stomp van de molen is opgetrokken vanuit een ronde plattegrond in deels gepleisterde en deels schone baksteen, die later wit is geschilderd. Delen van het pleisterwerk zijn oud, andere delen later aangebracht. De stomp is aan de bovenkant, onder de verdwenen bovenbouw met de stelling, voorzien van een verklimming naar een achtkant. Op de begane grond is de molen aan de zuidwestzijde voorzien van een groot (links) en een kleiner rechthoekig venster op de plaats waar zich oorspronkelijk een stel onder korfboog staande inrijdeuren en een smallere, onder rondboog staande deur bevonden. Een tweede, oorspronkelijke entree bevindt zich in het vanaf de openbare weg niet meer zichtbare geveldeel aan de noordzijde, waar de laatnegentiende-eeuwse schuur tegenaan is gebouwd. Het betreft een rondbogige gevelopening, waarin een stel openslaande deuren met bovenlicht of een stel rondboogdeuren was geplaatst. In de noordoostzijde van de stomp zijn de sporen van een derde rondboogdeur en een rechthoekig venster terug te vinden. De vierkante raamopeningen op de eerste verdieping dateren uit de tijd dat de molen een woonfunctie had. De tweede verdieping bevat nog een viertal oorspronkelijke rondboogvensters met jongere ramen. Interieur (constructie): In het inwendige van de bovenkruier zijn alleen de balken bewaard gebleven onder de verdwenen, met riet gedekte houten bovenbouw met de stelling. In het inwendige zijn op de begane grond nog de bogen van de dichtgezette buitendeuren zichtbaar. Een latere aanbouw aan de zuidoostzijde van de molenstomp valt buiten de bescherming. Overige (bedrijfshal): De schuur is vanuit een rechthoekige plattegrond opgetrokken in schone, gele baksteen en staat onder een met deels gesmoorde en deels rode holle pannen (noordwestelijke dakschild) en rode friese golfpannen (zuidoostelijke dakschild) gedekt zadeldak. De gevels worden verlevendigd door accenten van rode verblendsteen in de bogen en de lekdorpels. De gevels bevatten recht gesloten en boogvormige gevelopeningen. De op de weg gerichte, geschilderde langsgevel (oostzuidoostelijke oriëntatie) is voorzien van twee rondboogvensters met ijzeren ramen en een opgeklampte rondboogdeur. In het dakschild daarboven staat een niet-oorspronkelijke, ernstig detonerende dakkapel. De noordoostelijke kopgevel is een topgevel van het trapgeveltype. De gevel is symmetrisch ingedeeld met op de begane grond in het midden een stel openslaande deuren met dichtgezette bovenlichten onder een rollaag. Daarboven is een stel recht gesloten laad- en losdeuren in de gevel opgenomen. Deze staan onder een gemetselde, met rode verblendsteen verlevendigde borstwering van een zoldervenster. De borstwering staat tussen in- en uitzwenkende lijsten van rode verblendsteen. Het zoldervenster staat onder een op vergelijkbare wijze versierde boogtrommel en een rondboogvormige ontlastingsboog. Aan weerszijden van de inrijdeuren bevindt zich een recht gesloten venster onder een rondboogvormige ontlastingsboog. De trappen van de geveltop zijn afgedekt met ezelsruggen van terracotta. De op het westnoordwesten georiënteerde langsgevel bevat twee kleine, recht gesloten vensters en twee grotere, dicht gemetselde gevelopeningen onder rollaag. Aan weerszijden van de molenstomp zijn delen van de met de molen verbonden zuidwestelijke kopgevel van de schuur zichtbaar. De schuine delen van deze ‘puntgevel’ zijn afgedekt met een rollaag. De kapconstructie verkeert nog in oorspronkelijke staat, alhoewel op diverse plekken in recentere tijd daklichten zijn aangebracht.