De eerste grote stadsuitbreiding van het ‘moderne’ Leeuwarden kwam tot stand naar een plan uit 1866 van stadsarchitect Thomas Romein. Het uitbreidingsplan omvatte het gebied tussen het Zaailand en het nieuwe station, terwijl aan de oostzijde de Wirdumerpoortsbrug en de in het verlengde daarvan liggende Overijselsche Straatweg (later de Schrans) de begrenzing vormden. Het plan behelsde onder meer het rechttrekken van de zuidelijke, zeventiende-eeuwse gebastionneerde stadsgracht. Ofschoon het plan met gigantische investeringen gepaard ging, werd het in 1868 en 1869 uitgevoerd – de gemeente was overigens al in 1865 begonnen met aankoop van gronden. Over de terreinen aan weerszijden van de gekanaliseerde stadsgracht legde Romein een strak, min of meer rechthoekig stratenpatroon, met de Sophialaan en Prins Hendrikstraat als centrale noord-zuid as tussen het Zaailand en het spoorwegstation. Langs de stadsgracht kwamen brede kaden, de Willemskaden. Zo ontstonden vier langgerekte bouwblokken, die in bouwkavels konden worden uitgegeven. De kavels bleken gewild: in de jaren-1870 en -1880 verrezen er hoofdzakelijk woonhuizen voor welgestelde Leeuwarders. Ook de oude Wirdumerpoortsbrug, de zuidelijke historische toegang tot de stad, werd vervangen door een nieuwe, bredere brug en ten zuiden daarvan ontstond een pleinvormige ruimte, het Zuiderplein. De aantrekkelijke stadsuitbreiding werkte klaarblijkelijk als een magneet, want ook in de nabijheid lokte de nieuwe ontwikkeling investeringen uit. Aan de buitensingel oostelijk van de Wirdumerpoortsbrug, de oude Grachtswal, kwamen in dezelfde periode eveneens voorname woonhuizen tot stand, die typologisch en stilistisch aansluiten bij de bebouwing langs de Willemskaden. Gegevens omtrent het bouwjaar, de opdrachtgever en de ontwerper van Zuiderplein 23 zijn niet bekend, maar dit herenhuis verrees in ieder geval vóór 1874: het komt voor op een historische foto uit 1874. Die laat ook zien, dat het pand oorspronkelijk uit twee volumes bestond. Het voorste bouwdeel is, op een balkon na, nog vrijwel intact. Een hier aan de achterzijde mee verbonden lager volume is later vervangen door een gedeelte met dezelfde hoogte als het voorste deel van het pand. Bij die verbouwing is het schilddak van het voorste volume doorgetrokken over de aanbouw, waarmee het huis werd voorzien van de huidige kap. Ook bekend is dat het pand in 1934 een verbouwing onderging, waarbij het balkon boven de voordeur sneuvelde. Diverse onderdelen uit verschillende (ver)bouwperiodes zijn in het pand bewaard gebleven. Het huis is gebouwd in een voor de bouwtijd karakteristieke, eclectische trant, aangevuld met aan de Art Nouveau en de Art Déco verwante details. Het herenhuis is tegenwoordig in gebruik als kantoor. Een met de hoek van deze gevel verbonden aanbouw maakt geen deel uit van het pand. De bescherming geldt het exterieur en het interieur. Exterieur: Oorspronkelijk herenhuis op de rechthoekige plattegrond ter breedte van vijf traveeën met een symmetrisch ingedeelde voorgevel en ter hoogte van twee bouwlagen onder een afgeknot schilddak, dat is gedekt met platte geglazuurde Friese pannen met keperwel. De voorgevel, een lijstgevel, is boven een gepleisterde plint opgetrokken in voornamelijk schone bruine baksteen. De gevelopeningen zijn zowel getoogd als recht gesloten. De midden in de gevel geplaatste, boven een hardstenen stoepje staande deur uit de jaren-1930 staat onder een getoogd bovenlicht met glas-in-lood. De deur wordt geaccentueerd door een vlakke omlijsting van wit geschilderde, gepleisterde baksteen, beëindigd door een geprofileerde kroonlijst. Aan weerszijden van de entree zijn twee vensters in de gevel opgenomen. De boven doorgetrokken lekdorpels staande vensters bevatten tweedelige schuiframen en hebben een geprofileerde omlijsting. Van de identieke verdiepingsvensters is de middelste iets afwijkend. Het is het enige venster met een T-raam en zonder de vensterbaard van de belendende vensters. De gevel wordt beëindigd door een hoofdgestel met een bloktandlijst en vier maal twee bewerkte consoles van wit geschilderde terracotta of gips, die een geprofileerde kroonlijst dragen. De rechter zijgevel bestaat uit twee delen. Het linker deel is van schone bruine baksteen en is in beide bouwlagen voorzien van een getoogd venster met schuifraam onder strek en gietijzeren muurankers ter hoogte van de vloeren. Het bij een latere bouwfase van het pand behorende rechter deel van de gevel is gepleisterd en bevat recht gesloten gevelopeningen. Links op de begane grond bevindt zich een boven een hardstenen trap staande deur uit de jaren-1930 onder een tweedelig bovenlicht met glas-in-lood uit dezelfde periode. Rechts van de trap is een keldervenster met tweedelig raam in de gevel opgenomen. Het venster rechts van de deur bevat een vernieuwd zesruits schuifraam. Dit geveldeel is op de verdieping voorzien van een klein en een groter venster. Het kleinere linker venster bevat een vierdelig raam met kleurig glas-in-lood uit de jaren-1930. Het venster er rechts van heeft een jongere invulling. Beide geveldelen worden beëindigd door een hoofdgestel met bloktandlijst en een geprofileerde gootlijst. Het linker deel van de waarschijnlijk uit omstreeks 1900 daterende achtergevel is op de begane grond verdwenen achter de al genoemde aanbouw. Rechts daarvan bevindt zich een voornamelijk in glas en hout opgebouwde serre, die voor een belangrijk deel in de oorspronkelijke staat bewaard is gebleven. De enkele deur (links) en de openslaande serredeuren tussen de bewerkte stijlen zijn voorzien van borstweringen in de vorm van bewerkte houten panelen en zijn in de hoeken voorzien van kwartronde profieltjes. De zes bovenramen waren alle voorzien van kleurrijke glas-in-loodramen, versierd met hanen en gestileerde bloemmotieven in de stijl van de Art Nouveau, maar drie ervan zijn ontvreemd in september 2010. De glas-in-loodramen staan onder een bewerkte houten ligger met een bloktandfries en een geprofileerde gootlijst. Het serredak is een lessenaardak met glaspanelen. Rechts op de verdieping en boven de serre staat een venster met roedeverdeling in de bovenramen van het zesdelige raam. Boven het venster liggen zes kleine rechthoekige gevelopeningen, die waarschijnlijk dienden voor ontluchting. Links hiervan zijn drie vensters van uiteenlopend formaat in de gevel opgenomen. Het afgeknotte schilddak is gedekt met zwart geglazuurde, platte Friese pannen. Het achterste dakschild is echter gedekt met nieuwe, afwijkende pannen en draagt een nieuwe dakkapel. Interieur: Achter de voordeur aan het Zuiderplein bevindt zich een tochtportaal met de oorspronkelijke deur binnen een geprofileerde omlijsting. Deze is voorzien van een geëtst raam dat omstreeks 1900 moet zijn geplaatst. Het raam bevat geometrische motieven en de met elkaar vervlochten letters “SMS”, mogelijk de initialen van de toenmalige eigenaar. De vloer van het tochtportaal en de gang is van marmer, evenals de lambrisering op de gangwanden. Rechts achter de tochtdeur bevindt zich een binnen een geprofileerde omlijsting staande deur. Links daarvan vormt een recht gesloten inham in de gangwand de toegang tot een ondiepe (garderobe)ruimte met een gewelfd plafond en deuren naar een kamer en een halletje, waarin zich ook de trap naar de verdieping bevindt. Een tochtdeur achter in de gang is eveneens voorzien van een geëtst raam. In dit raam zijn voorstellingen van onder andere maskers, gekruiste wapens, florale ornamenten en de Romeinse godin van de jacht (Diana) opgenomen. Dit met de achterdeur verbonden tochtportaal grenst aan de serre. Tussen portaal en serre staat een grotendeel glazen wand met structuurglas en een roedeverdeling in het met groen glas ingevulde deel van de ramen. De kamer en suite aan de noordoostzijde van de gang is sterk gewijzigd, maar in de achterkamer staat nog een wit geaderde schoorsteenmantel van zwart marmer. In een kamer aan de andere kant van de gang staat een eenvoudiger schoorsteenmantel van zwart marmer. In deze kamer is de houten paneellambrisering, waarin tevens de kastdeuren zijn opgenomen, waarschijnlijk vernieuwd. In het halletje achter de deur in de zijgevel is een wand voorzien van een vaste, rondboogvormige spiegel met marmeren omlijsting en borstelplateautjes. De via de verdieping naar de zolder doorgetrokken houten trap in het halletje bestaat uit een dubbele steektrap met tussenbord, en eveneens van hout vervaardigde leuningen met trappalen en spijlen, doorgetrokken rondom het trapgat op de verdieping. De deuren op de verdieping zijn de oorspronkelijke paneeldeuren. De grootste kamer op de verdieping bevat nog een oude schouw met schoorsteenmantel van dooraderd zwart marmer onder een boezem met profiellijsten. De leuning van de scheluwe trap met tussenbordes naar de zolderverdieping is voorzien van gietijzeren spijlen. In de muur aan het tussenbordes zijn in het stucwerk enkele gietijzeren muurankers in het zicht gelaten. Op de zolder is tussen de zichtbaar gebleven kapspanten het dak door platen aan het oog onttrokken.