Werpsterdyk 24, Wirdum

Monumenttype:
Gemeentelijk monument
Monumentnummer:
1007418000
Monumentnaam:
Werpsterdyk 24
Plaats:
Wirdum

Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland

Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.

Beschrijving

De boerderij Werpsterdyk 24 is een in 1903 gebouwde boerderij van het stelptype. Op 2 april van dat jaar legde Jetske Postma aan deze boerderij de eerste steen. De stelp is in opdracht van de familie Postma gebouwd op de plaats van een afgebrande voorganger. Jetske was geboren op 21 juni 1877 als dochter van Melle Postma en Wytske Wynses Wijbenga. Uit dit huwelijk werden behalve Jetske nog een dochter (Wytske, 1880) en een zoon (Jildert, 1884) geboren. De Postma’s waren toen al generaties lang boer onder Wirdum. Op 10 mei 1892 overleed heit Melle op slechts veertigjarige leeftijd. Moeder Wytske zette met haar nog jonge kinderen het boerenbedrijf voort en in 1903 werd de nieuwe stelp betrokken, waarvoor zij de stichtingssteen had gelegd. De boerderij kwam te staan op een nieuw aangelegd erf. Jildert nam de leiding van het bedrijf op zich, daarbij gesteund door zijn moeder. Zus Jetske overleed op 18 januari 1925 te Wirdum: zij is vermoedelijk tot haar dood bij haar broer blijven wonen (blijkens de archieven van de burgerlijke stand zijn de drie kinderen ongehuwd en kinderloos gebleven). Van moeder Wytske en haar dochter Wytske is in Friesland geen overlijdensdatum gevonden. Mogelijk zijn zij naar elders vertrokken. Zoon Jildert heeft de boerderij tot op hoge leeftijd voortgezet. De langdurige ‘celibataire’ bewoning heeft er toe geleid dat de boerderij relatief weinig veranderingen heeft ondergaan. Het woninginterieur en de inrichting van de stallen en de schuur zijn in belangrijke mate oorspronkelijk. Wel is er later een muur opgetrokken tussen het woon- en bedrijfsgedeelte. In de achterste tasruimte werd pas laat een kalverstal ingericht, die echter de opzet van de oorspronkelijke inrichting nauwelijks verstoort. In de stal werden de koeien voorzien van drinkwater door middel van de bekende ijzeren waterbakjes. Deze bakjes ontvingen het water uit een metalen reservoir dat op de hooizolder boven de stal is geplaatst. Door twee maal per dag de bak vol te pompen met water uit de ‘Werpstersleat’, konden de koeien gedurende de stalperiode worden voorzien van vers water. Later kwam er in de stal een aansluiting van het reservoir op een pomp boven een welput. Na de aansluiting op het waterleidingnet is de oude installatie feitelijk intact gebleven. Dit soort watervoorzieningen of rudimenten zijn her en der nog op boerderijen in het Sudertrimdeel van de voormalige gemeente Leeuwarderadeel aan te treffen. De boerderij heeft een zogenoemde doorlopende stal (Fries: trochrinnend bûthús), wat wil zeggen dat de stal van de achtergevel tot de voorgevel loopt. Na de opkomst van de zuivelfabrieken hoefden in nieuwe boerderijen niet langer melkkelders te worden ingericht. Waar men vroeger de melkkelder bouwde, konden nu koestanden worden ingericht of de woning met een extra kamer worden vergroot. Door de voorgevel van de stal hier door middel van een kleine krimp met de voorgevel van het woongedeelte van de stelp iets naar achteren te zetten, kon deze stalgevel hoger worden opgetrokken. Daardoor kon boven de stal achter een ruim venster een goed ingericht vertrek voor de inwonende knecht worden gemaakt. Dit is opmerkelijk en getuigt van aandacht voor het personeel. Op de meeste boerderijen kregen de knechten min op meer primitieve, tochtige slaaphokjes toegewezen boven de stal of alleen maar een bedstede in de stal. Ten noorden (links) van de boerderij staat een varkenshok (Fries: bargehok), dat waarschijnlijk een overblijfsel is van de voorganger van de huidige boerderij. Het was het buitenonderkomen voor een zeug met biggen. De beide steile, oorspronkelijk symmetrische topgeveltjes zijn ooit wegens bouwvalligheid afgebroken en vervangen door een asymmetrische oplossing. In heel Friesland zijn deze vroeger op bijna elk boerenerf voorkomende varkenshokjes vrijwel verdwenen. Pal naast de boerderij op de noordwestkant heeft ooit een fraai gedetailleerd houten wagenhok gestaan, dat de tilbury en/of sjees van de familie herbergde. Dit wagenhok, met een zekere reminiscentie aan de negentiende-eeuwse Zwitserse chaletstijl, is in de jaren-1990 afgebroken wegens een dreigende zijwaartse verzakking naar de slootkant. Het erf is in 1903 nieuw aangelegd. In verhouding tot dit boerenbedrijf is het vrij gering van omvang. Dit was vermoedelijk om zo weinig mogelijk oppervlak van het kostbare weiland af te nemen. De bescherming geldt het casco (exterieur en constructie) en het interieur evenals het varkenshok. Exterieur: De vanuit een rechthoekige plattegrond, in bruine en gele baksteen opgetrokken boerderij staat onder een schilddak dat aan de voorzijde (woongedeelte) is gedekt met nieuwe, zwart geglazuurde, verbeterde holle pannen en daarachter (bedrijfsgedeelte) met oude, rode holle pannen. In het voorste dakschild staat een houten dakkapel met hoekpilasters, samengesteld raam, geprofileerde dakranden en een driehoekig fronton. De kap wordt op de voorste nokhoek bekroond door een schoorsteen met vonkvanger. Het achterste dakschild heeft een beëindiging in de vorm van een uilebord. De representatieve, met decoratieve metselverbanden van gele en bruine baksteen verlevendigde voorgevel heeft speklagen, die zijn doorgetrokken over de overige gevels, en een plint van gele steen, afgedekt met een rollaag en voorzien van een viertal kleine ontluchtingsopeningen. De gevel heeft een iets hoger opgaande, terug staande linker travee met op de begane grond een onder een strek staande opgeklampte deur met een smal zijlicht aan weerszijden. Op de verdieping staat een venster met samengesteld raam onder een strek. De travee wordt beëindigd door een eenvoudige, op uitmetselingen liggende bakgoot. De brede gevelpartij hier rechts van bevat vier, met persiennes behangen vensters (oorspronkelijk met schuiframen, thans vaste ramen). De bovenramen zijn driedelig en staan onder strekken. De gevel wordt beëindigd door een kroonlijst van uitgemetselde gele en rode baksteen onder een geprofileerde gootlijst, die zijn doorgetrokken over het linker deel van de rechter zijgevel. De rechter zijgevel is voorzien van een krimp. Het linker deel van de rechter zijgevel is terug staand en bevat een venster, identiek aan dat in de voorgevel, een onder een strek staand keldervenster met tweedelig raam en een tegen een krimp en onder een strek staande paneel porte brisée met stolpnaald, decoratief vormgegeven raamijzers voor de twee staande deurlichten, een geprofileerd kalf en een bovenlicht met driedelig raam. Tussen het venster en de deur is een kleine stichtingssteen geplaatst met “JETSKE M. POSTMA 2 APRIL 1903.”. In het linker deel van de schuurgevel staat een (keuken)venster met samengesteld raam, dat de overgang van woon- naar bedrijfsgedeelte markeert. Rechts van dit venster staat een getoogd venster met roedeverdeling in het boven een gemetselde lekdorpel staande raam. Rechts van dit venster zijn een stel recht gesloten openslaande deuren en twee getoogde vensters met roedeverdeling in de ijzeren ramen in de gevel opgenomen. Het terug staande linker deel van de achtergevel bevat de recht gesloten, aan duimen hangende deeldeuren. In de smalle travee er links van is een onder een rollaag staand venster met roedeverdeling in het ijzeren raam geplaatst. De deuren staan onder een eenvoudige bakgoot, die ligt op gesneden klossen. De gevelpartij er rechts van bevat vier identieke getoogde stalvensters met gemetselde onderdorpels, roedeverdeling in de ijzeren ramen en een kleiner venster met ijzeren raam er links van. Rechts in deze gevel staat een opgeklampte deur tussen smalle zijlichten met driedelig raam. Dit brede deel van de achtergevel staat onder een eenvoudige, op uitmetselingen liggende bakgoot. De linker langsgevel bevat dertien, ritmisch over de gevel verdeelde, getoogde stalvensters met roedeverdeling in de boven gemetselde lekdorpels staande ijzeren ramen. De gevel wordt geleed door muurankers met lange schieters tussen de vensters. Interieur: In het inwendige van de boerderij zijn diverse oorspronkelijke onderdelen bewaard gebleven. Eén van de deuren is de toegang tot een diepe voorraadkelder. Aan de lange gang staan de originele, gehoute paneeldeuren. De lambriseringen aan de gangwanden en het gangplafond zijn versierd met geschilderde decoraties. De gang bevat tevens een getoogde doorgang met profiellijsten en kasten aan weerszijden van de doorgang naar de voorkamer. De voorkamer bevat een houten schouw met een betegelde achterwand, een met Art Nouveau decoraties beschilderd plafond en een kastenwand. De achterkamer is tevens versierd met een fraaie plafondschildering en bevat een bedstedewand en een houten schoorsteenmantel met betegelde achterwand. De houten steektrap naar de zolder is versierd met geschilderde sjabloondecoraties. Op de zolder zijn de ruimten voorzien van kraalschrootwanden en paneeldeuren, en ook zijn de originele houten wasrekken met de bijbehorende stokken aanwezig. De kapconstructie van de vier bintvakken diepe schuur is de oorspronkelijke, met op gemetselde poeren staande bintstijlen. De vloer in de schuur is op de skuorreed verhard met geeltjes. In de schuur zijn een bûthûs met gruppen en houten tussenschotten, een lyts bûthûs, een hennenhok, een paardenstal, een bollehok en een hûske opgenomen. Overige: Varkenshok - Het links van de boerderij staande varkenshok is opgetrokken in gele baksteen en staat onder een met rode holle pannen gedekt zadeldak met ongelijke dakschilden. De getoogde ingang van het hok bevindt zich in de op de weg gerichte kopse zijde. In de geveltop daarboven is een klein, getoogd venster met ijzeren raam geplaatst. De overige gevels zijn blind.

Bron: Fenicks B.V.

Specificaties

Bron: Fenicks B.V.

Eigenschappen

Functies
Functie Hoofdcategorie Subcategorie Functietype Is hoofdfunctie
Stelpboerderij Oorspronkelijke functie
Adressen
Straat Getal Achtervoegsel Postcode Plaats Locatie Situatie Is hoofdadres
Werpsterdyk 24 9088BZ
Bron: Fenicks B.V.

Tijdlijn Werpsterdyk 24

Voeg een verhaal over dit monument toe aan de tijdlijn

Weet u meer over dit bijzondere monument of heeft u een herinnering over dit monument? Vul de tijdlijn aan. Deel uw verhaal en houd dit monument springlevend.

Andere monumenten in de buurt

Naar boven