Voormalig raadhuis aan de Schrans met om de hoek aan de Raadhuisstraat een aangebouwde dienstwoning voor een conciërge, in 1916-’17 gebouwd in opdracht van de gemeente Leeuwarderadeel. Het gebouw is een ontwerp van de Leeuwarder architect D.B. Kalma, die een bestaand herenhuis waarin de gemeente Leeuwarderadeel sinds 1899 was gevestigd, ingrijpend herschiep in een gebouw met voor de bouwtijd karakteristieke kenmerken van de traditionalistische Um 1800-bouwtrant. In 1899 verhuisde de gemeente Leeuwarderadeel van de hoek van het Raadhuisplein en de Weerd in Leeuwarden naar een daartoe heringericht, oorspronkelijk negentiende-eeuws herenhuis in Huizum, net over de spoorlijn die de grens tussen Leeuwarden en Leeuwarderadeel markeerde. Een vijftien jaar later was Leeuwarderadeel zo gegroeid, onder andere door uitbreiding van Huizum, dat het herenhuis te klein was geworden en de wens ontstond voor een beter geoutilleerd raadhuis. In mei 1916 werd nog gediscussieerd over nut en noodzaak van een forse modernisering en uitbreiding van het oude herenhuis, maar desondanks kon al op 5 augustus 1916 in de Leeuwarder Courant de advertentie tot aanbesteding (op 14 augustus) verschijnen voor “het verbouwen van het gemeentehuis met annexe werken”. In de advertentie komt geen naam van een architect voor. Een naam van een architect komt wel voor in een artikel in de Leeuwarder Courant in april 1917: de Leeuwarder architect D.B. Kalma. “Leeuwarderadeel heeft nu een gemeentehuis, dat het aanzien waard is en dat den ingezetenen, die er het geld voor over hebben – en wie heeft dat niet voor het voornaamste gebouw zijner gemeente, dat een symbool van eenheid is – welgevallig kan zijn”. Blijkens het artikel hadden de kosten f 25.000,- bedragen, overigens f 5.000,- meer dan oorspronkelijk begroot. Ofschoon het gebouw op dat moment, medio april, al in gebruik was genomen, was het nog niet geheel voltooid: aan het einde van die maand werden nog “verschillende binnenverfwerken” aanbesteed. In 1934 volgde een uitbreiding van het raadhuis naar achteren. Deze aanbouw in een late, versoberde Amsterdamse Schooltrant was een ontwerp van de eigen gemeentearchitect J. Smits en omvatte op de begane grond onder meer “ruimten voor de secretarie en voor de veldwachters, arrestantencellen en een kluis” en op de verdieping “vertrekken voor de dienst openbare werken en en een bureau voor de chef-veldwachter”. Er werd ten laste van de begroting 1934 een bedrag van f 22.100,- uitgetrokken. Om de uitbreiding mogelijk te maken werd een bestaande, kleinere achterbouw afgebroken. De werkzaamheden werden gegund in september 1934, zodat mag worden aangenomen dat de bouw in 1935 is voltooid. In 1965 verhuisde het gemeentebestuur van Leeuwarderadeel naar een nieuw onderkomen in Stiens. Het gebouw aan de Schrans werd daarna in gebruik genomen als muziekschool. Om de akoestiek en de geluidsisolatie van de vertrekken te verbeteren, onderging het interieur een verbouwing. De raadszaal, die als concertzaal dienst deed, bleef echter nagenoeg in de oorspronkelijke staat bewaard. Na het vertrek van de muziekschool in 1997 is het pand verkocht aan particulieren voor onder meer bewoning. De bescherming geldt de casco’s (exterieur en constructie) van het Raadhuis, de dienstwoning en de uitbreiding, voorts het interieur van het Raadhuis en de erfscheiding (smeedijzeren hek). Exterieur: Het uit meerdere bouwdelen (en perioden) samengestelde voormalige raadhuis heeft een blokvormig hoofdvolume met de voorgevel (noordoost) gericht op de Schrans, een aangebouwde dienstwoning met de voorgevel (zuidoost) gericht op de Raadhuisstraat om de hoek en een jongere uitbreiding aan de achterzijde (zuidwest). Het hoofdvolume heeft twee forse bouwlagen onder een afgeknot schilddak met een zeeg aan de iets uitkragende dakschilden. De kap is gedekt met leien in maasdekking en voorzien van een dakruiter in de vorm van een koepeltorentje en van schoorstenen met vonkvangers en zandstenen hoekstenen op alle vier nokhoeken. Aan de westzijde op de hoek van de Schrans met de Raadhuisstraat is een dienstwoning met het hoofdvolume verbonden. Aan deze zijde bevindt zich ook een tuin met een origineel, gebogen smeedijzeren tuinhek. Het voormalige gemeentehuis is opgebouwd uit donkerbruine baksteen met accenten van zandsteen en bevat recht gesloten gevelopeningen onder strekken. De vensters staan boven zandstenen lekdorpels. De bovenramen en –lichten zijn voorzien van een roedeverdeling. De op De Schrans gerichte, symmetrische voorgevel bestaat uit drie delen met in het midden een hoger opgaande ingangsrisaliet in de vorm van een geschouderde puntgevel. Deze is drie traveeën breed met in het midden op de begane grond een paneeldeur met ovaal deurlicht onder tweedelig bovenlicht, daarboven een breed verdiepingsvenster en aan weerszijden van de middentravee een smal venster. De deurkozijnen staan op uitgeholde poeren van hardsteen. De vensters op de verdieping van de risaliet zijn hoger dan die op de begane grond en zijn in de bovenramen voorzien van glas-in-lood. De geveltop is voorzien van zandstenen schouders, een dito deklijst en een eveneens van zandsteen vervaardigde punt met daaronder drie vierkante venstertjes boven een gezamenlijke natuurstenen lekdorpel. De zandstenen gevelpunt is versierd met gebeeldhouwde reliëfs, voorstellende een duif en een haan. De gevel van de risaliet is door middel van een zadeldakvormige steekkap verbonden met een octogonale dakruiter. Deze wordt bekroond door een met zink bekleed koepeldak. Deze kap wordt gedragen door acht houten zuiltjes, die staan op een met leien beklede basis. Aan de dakruiter zijn twee uurwerken bevestigd. Aan weerszijden van de risaliet zijn de geveldelen twee traveeën breed. In tegenstelling tot de vensters in de risaliet zijn de vensters op de begane grond iets hoger dan die op de verdieping. De verdiepingsvensters in deze gevelpartijen bevatten kruiskozijnen. In het rechter deel van de linker (zuidoostelijke) zijgevel van het hoofdvolume staan twee vensters als die in de voorgevel. Verder wordt deze zijde van het gebouw in beslag genomen door de uitbouwen die deel uitmaken van de dienstwoning. In het dakschild van het hoofdvolume staat een houten dakkapel met gewelfde, geprofileerde dakrand en achtruits openslaande ramen met roedeverdeling. De op de Raadhuisstraat gerichte dienstwoning heeft een linker gedeelte met twee bouwlagen onder een plat dak en een kleiner, iets terugstaand rechter gedeelte met de entree onder een afgeknot, eveneens met leien gedekt schilddak. De in het lage rechter volume geplaatste entree staat onder een houten luifel en bevat een deur met zesdelig deurlicht onder een gedeeld bovenlicht boven de platte luifel, die steunt op een houten hoekkolom. Zowel rechts van de entree als in de rechter zijgevel van dit volume staat één venster. In het dakschild boven de entree staat een houten dakkapel, die een minder hoge versie is van de dakkapellen in de dakschilden van het hoofdvolume. De vensters in het woongedeelte staan boven gemetselde lekdorpels en onder strekken. De gevels van het twee bouwlagen hoge, onder een plat dak staande volume links van de entree zijn even hoog als de bovenste daklijst van het ingangsgedeelte. De op de Raadhuisstraat gerichte, symmetrische gevel bevat in beide bouwlagen één venster met samengesteld raam, waarvan het onderste onder een strek staat en het bovenste onder een hanekam. Deze gevel wordt beëindigd door een iets uitkragende, op gesneden klossen liggende gootlijst, die in het midden is gewelfd en daar refereert aan een klassiek fronton. In de rechter zijgevel is dit bouwdeel per bouwlaag voorzien van een smal, onder strek staan venster. De linker zijgevel is blind en vertoont een scherpe knik (krimp) met in de binnenhoek een klein, onder lessenaardak staand ingangsportaal met in de originele deur een zesdelig deurlicht. Het veld boven de deur heeft een houten bekleding. De rechter (noordwestelijke) zijgevel van het hoofdvolume heeft een onregelmatige indeling. Op de begane grond is de gevel voorzien van een klein venster en drie grote vensters, waarvan twee geheel of gedeeltelijk zijn dicht gemetseld. Een deur in deze gevel is de bredere vervanger van een klein venster naast het nog bestaande kleine venster. Boven deze kleine gevelopeningen staan drie smalle, met glas-in-lood ingevulde traplichten. De drie verdiepingsvensters zijn identiek aan de verdiepingsvensters in de voorgevel. De dakkapel in het dakschild hierboven is identiek aan die op het linker dakschild. Aan de zijde van de Raadhuisstraat is de tuin voorzien van een smeedijzeren spijlenhek uit de bouwtijd van het gemeentehuis. De uitbreiding van 1934 aan de achterzijde bestaat uit een rechthoekig blok met twee bouwlagen onder een uitkragend, met rode, verbeterde holle pannen gedekt schildkap. Door middel van een tussenlid onder plat dak is dit gedeelte met het oude gebouw verbonden. De muren zijn opgetrokken van rode baksteen (het voegwerk is nog oorspronkelijk), het trasraam wordt afgedekt door een rollaag. Op de begane grond bevindt zich in de noordwestelijke gevel een ingang met rondboogdeur en zijlichten (met roedeverdeling) voor de publieksfuncties van het voormalige gemeentehuis. De vensters bevatten ramen met een roedeverdeling in de kleinere vensters en in de bovenramen van de grotere vensters. Interieur: Van het oorspronkelijke interieur zijn door de verbouwing tot muziekschool veel elementen verdwenen, behoudens de glas-in-loodramen in het trappenhuis (gesigneerd door L.J. v.d. Meulen uit Leeuwarden), de trapleuningen van de steektrappen met tussenbordes, een glas-in-loodraampje in de wc in de achterbouw en een tochtpui van glas en staal in de achterbouw. Op de verdieping van het hoofdvolume bleef echter de raadzaal grotendeels intact. De wanden van deze zaal worden geleed door in pleister uitgevoerde pilasters met composietkapitelen en zijn voorzien van een paneellambrisering. De pilasterkapitelen zijn met elkaar verbonden door een onvolledig hoofdgestel. Daarboven gaat het muurwerk met een ruime, kwartronde koof over in het plafond, dat door middel van lijstwerk langs de randen in vakken ingedeeld is. Op de snijvlakken van de lijsten zijn afhangende ornamenten aangebracht. De plafondspiegel is vlak, slechts onderbroken door twee ventilatieopeningen met decoratief vormgegeven gietijzeren roosters, die zijn omgeven door een geornamenteerde, gestucte rand en een pièce de milieu met floraal stucwerk. In een lange wand bevindt zich een schouw. De schoorsteenmantel heeft een onderbouw van terrazzo. Op twee consoles van hetzelfde materiaal rust een houten schouwbalk, waarvan het fries is voorzien van snijwerk voorstellende een uil, een fabeldier, een weegschaal met zwaard, een fabeldier en een haan, alsmede drie leeuwenkoppen op de bovenrand. De zich sterk verjongende boezem wordt beëindigd door een geprofileerde kroonlijst. De schouw wordt geflankeerd door twee paneeldeuren in geprofileerde omlijstingen met sopraportes. In het midden van de overliggende lange zijde zit een rondboognis, omgeven door een stucwerkrand en gevleugeld engelenkopje (cherubijn) voor de boogaanzet. De ene korte zijde bevat drie vensters, ingevuld met glas-in-lood in de bovenramen. De er tegenoverliggende zijde werd gewijzigd toen het achterliggende vertrek bij de raadzaal getrokken werd. Voor het bezoeken van het interieur is geen toestemming verleend. De beschrijving van het interieur is gebaseerd op een documentatie uit 1997, toen het gebouw nog eigendom was van de gemeente, en op foto’s, beschikbaar via internet.