Nieuwestad 121
Pand met twee verdiepingen, zolderverdieping onder zadeldak tegen lage klokgevel met rococo-ornament, 1770.
Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.
Op de locatie van Herenwaltje 3 waren in de zeventiende eeuw een bierbrouwerij en moutmakerij gevestigd. Nog in de eerste helft van de achttiende eeuw stond hier een stokerij, waarschijnlijk van alcoholische dranken. Dit bedrijfspand werd in 1734 overgenomen door Willem Hendrik baron van Heemstra en in de jaren-1740 als woonhuis in gebruik genomen. Een ingrijpende verbouwing en verfraaiing van het huis door Van Heemstra volgde in 1774-'75, zo valt uit oude belastingregisters af te leiden. Een bijzondere erker is er nog een tastbaar bewijs van. Het woonhuis had in die periode de hoofdentree in de westgevel, aan de Gloppe vanuit de Weerd. Met de oostelijke gevel stond het pand in het grachtwater van het Herenwaltje. Hangend boven het water bevond (en bevindt) zich aan die zijde een erker op de belétage, die de bewoners fraai uitzicht bood in noordelijke (Raadhuisplein) en zuidelijke (Nieuwestad) richting. In latere jaren heeft het pand herhaalde malen een verbouwing ondergaan en is de voorgevel versoberd. Een foto van het Herenwaltje, door E. Fuchs gemaakt tussen 1859 en 1870, laat weliswaar vaag maar ontegenzeggelijk zien dat het pand toen nog een gekorniste of met zware consoles versierde kroonlijst bezat, die waarschijnlijk uit de tijd van de verbouwing door Van Heemstra in de late achttiende eeuw dateerde. Bovendien heeft het pand naderhand een andere oriëntatie gekregen, waarschijnlijk kort nadat in 1884 de gracht van het Herenwaltje was gedempt. De hoofdentree werd verplaatst naar de oostelijke gevel, rechts van de erker. De verplaatsing van de hoofdentree en de versobering van de voorgevel zijn vermoedelijk in één bouwproject uitgevoerd. Voor de entree is waarschijnlijk een venster verwijderd. Het pand is anno 2009 in gebruik als sociëteit met cafetaria en internetcafé bij een Leeuwarder onderwijsinstelling. De bescherming van het herhaaldelijk gewijzigde pand is beperkt tot het casco, in- en uitwendig. Het met een souterrain (kelder) en twee bouwlagen onder een dwarsgeplaatst zadeldak met blauw geglazuurde pannen staande pand heeft een vrijwel symmetrisch ingedeelde gevel aan het Herenwaltje met louter recht gesloten gevelopeningen. Alleen de jongere entreepartij (XIXd) voegt zich niet geheel in de symmetrie: deze is iets meer naar de buitenkant geschoven. De merendeels oorspronkelijke kozijnen (XVIII-B) hebben een hoekprofilering in Lodewijk XV-vormen. Het souterrain is voorzien van drie, in koekoeks en onder rollagen staande vensters (deze reikten oorspronkelijk, toen de gracht er nog voor de gevel lag, mogelijk lager). Centraal in de gevel bevindt zich een laat-achttiende-eeuwse, rechthoekige houten erker met profiellijsten, hoekpilasters en een boven de pilasters kornissende, geprofileerde kroonlijst. De drie erkerzijden bevatten staande vensters. Het platte dak van de erker is omheind door een houten balustrade van jongere datum (XX) en is bereikbaar door openslaande glasdeuren met een gemeenschappelijk bovenlicht. Links van de erker is een tussen rollagen staand venster (XVIII-B) in de gevel opgenomen. Rechts van de erker bevindt zich de onder een bovenlicht staande deur (XIXd) naar de belétage. Deze staat boven een nieuwe ijzeren trap en is in het kozijn voorzien van hardstenen neuten. Het metselwerk tussen de erker en de entree is van jongere datum, verklaarbaar vanuit de aanname dat zich hier in de laat-18e-eeuwse gedaante een venster bevond. Op de verdieping is links en rechts van de balkondeuren een tussen rollagen staand venster met T-raam opgenomen. De gevel wordt beëindigd door een zware, geprofileerde kroonlijst (deels XVIII ?). In het voorste dakschild staat een rechthoekige dakkapel met pilastertjes, zinken wangen en een geprofileerde kroonlijst aan het platte dak. De beide eindgevels (topgevels) zijn nog compleet. In de zuidelijke geveltop bevindt zich nog een oorspronkelijk vensterkozijn (binnen door jongere aftimmeringen niet zichtbaar), in de noordelijke geveltop de ‘afdruk’ van een dichtgemetseld venster. De dakranden boven de eindgevels hebben gemetselde deklijsten en liggen boven smalle schouders die worden bekroond door natuurstenen voluten. De linker kopgevel wordt beëindigd door een kleine tuit, de rechter door een schoorsteen. De oorspronkelijke, westelijke voorgevel aan de Gloppe, een steeg vanuit de Weerd, had in de achttiende eeuw twee bouwlagen, maar is verhoogd met een derde laag (XX). Beneden bevindt zich nog tenminste een gedeelte van de oude, 18e-eeuwse, onder een rollaag staande entreepartij. Na een originele hardstenen trap van twee schuin afgesneden treden volgde een entree, bestaande uit een samengesteld kozijn met een doorgang in het midden en zijlichten aan weerskanten. De harstenen onderdorpel en de dito neuten van de deurkozijnstijlen zijn nog zichtbaar aanwezig. Het kozijn zelf is mogelijk weggetimmerd achter schroten. Symmetrisch boven de entreepartij bevindt zich nog de contour van een groot (in de twintigste eeuw dichtgemetseld) venster. De toegevoegde bovenste bouwlaag bezit een breed venster (XX). In het inwendige van het pand zijn enkele oude muurdelen in het zicht gelaten. Bovendien zijn op de eerste en tweede bouwlaag de oorspronkelijke 18e-eeuwse balken met voor die tijd kenmerkende hoekprofielen zichtbaar.
| Functie | Hoofdcategorie | Subcategorie | Functietype | Is hoofdfunctie |
|---|---|---|---|---|
| Bierbrouwerij | – | – | Oorspronkelijke functie | – |
| Bijeenkomstfunctie | Boerderijen molens en bedrijven | – | Huidige functie | – |
| Straat | Getal | Achtervoegsel | Postcode | Plaats | Locatie | Situatie | Is hoofdadres |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Herenwaltje | 3 | – | 8911HN | – | – | – | – |
Pand met twee verdiepingen, zolderverdieping onder zadeldak tegen lage klokgevel met rococo-ornament, 1770.
Pand met twee verdiepingen. De voorbouw gedicht door dwarsdak; gevel afgesloten door brede kroonlijst.
Pand welks gevel door een rechte kroonlijst wordt afgesloten; zesruits vensters op de verdieping.