Omschrijving van het complex
In structuur goed bewaard gebleven historisch buitenplaatsencomplex Hoosden, bestaande uit een HOOFDGEBOUW (1), HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG (2), HEKKEN EN HEKWERKEN (3A, 3B en 3C). Hoosden ligt zo'n 500 meter van de huidige bedding van rivier de Roer ten noordwesten van de bebouwde kom van St. Odiliënberg. Het ligt in een oude Roermeander die geheel is verland en nu uit Elzenbroekbos bestaat. Het landgoed Hoosden en haar naaste omgeving bestaat uit een morfologisch complex gebied waarin de restanten van tenminste drie oude Roermeanders duidelijk herkenbaar zijn; één westelijk van hoeve Overen en twee meanderbochten ter weerszijden van landgoed Hoosden. De rivier heeft daar gezorgd voor opvallende, vijf tot tien meter hoge steilranden. Als gevolg van de grote hoogteverschillen, soms van zo'n vijf meter, treedt aan de voet van de steilranden veel kwel op die uittreedt in de sloten. Dit gebied kan dan ook wel als een brongebied gekarakteriseerd worden. De kenmerken van een brongebied worden bevestigd door de aanwezigheid van een Elzenbroekbos langs de steilranden. Op de drogere steilranden en rondom het landgoed is sprake van Wintereiken - Beukenbossen. Vroeger werd op dit landgoed kleinschalige landbouw gepleegd. Tegenwoordig is de afwatering gestagneerd en is het gebied te nat voor landbouwgebruik. De oudste vermelding van het goed dagtekent van 1510. Bij de verdeling van de nalatenschap van Emont van Baerle en Eva de Brede is er sprake van Overen en Hoeyesteyn (= Hoosden). In 1535 vererfden Overen en 'Hoesten' op Emont van Baerle jr. In het cijnsregister van het ambt Montfort uit 1551 blijken er twee hoeves, 'Groot en Klein Hoosden' te bestaan. In 1637 kwam Klein Hoosden door schenking aan de orde der Jezuïeten te Roermond. Het betrof een boerenhoeve met landbouwgrond en weiden rondom het Berger Broek, ten zuiden van de hoeve Postberg. Door verschillende aankopen kon het bezit worden uitgebreid. Vanaf het midden van de 17de eeuw werd de ontwatering van het gebied door de paters in fases ter hand genomen. Sloten werden gegraven en dijken werden aangelegd. De huidige Postberg en de Hoosden waren daarvan het gevolg. In het nieuw ontgonnen Berger Broek kwam omstreeks 1660 'een nieuwen Hooff' tot stand. Uit 17de-eeuws kaartmateriaal blijkt het te gaan om een carré-vormige hoeve met herenkamer aan de oostzijde en een doorgang aan de noord- en zuidzijde. Aan de oostzijde ligt een tuin en een regelmatig ingedeelde 'moeshof'. In 1737 wordt de bestaande herenkamer en boerderij vervangen door het huidige complex. Ter plaatse wordt een veldoven aangelegd om de benodigde steen voor de nieuwbouw te kunnen leveren. Het nieuwe gebouw kreeg weer de carré-vorm van zijn voorganger. De herenkamer aan de oostkant werd vergroot tot een gebouw met toren in het middendeel. Ook in deze tijd werd het bezit uitgebreid met percelen ten noorden van de Postberg. De hoofdentree tot het huis lag aan de noordzijde in de nabijheid van de kerk. Aan de oostkant van het huis lagen de sier- en moestuinen met een gracht omgeven. Verder oostwaarts een boomgaard en bos.
De sociëteit van de Jezuïeten werd in 1773 opgeheven. Het landgoed "Hoosten" viel toe aan de prins van Oranje. Het hof "Hoosten" werd verpacht. Na de inval van de Franse troepen aan het eind van de 18de eeuw werden de goederen van de Nassaus in 1798 (9 Thermidor an VI) geconfisceerd en verkocht. Bij die verkoop werd het goed als volgt omschreven: '... boerderij genaamd Oosten, bestaande uit verschillende gebouwen waarvan verscheidene dienen als woning van de voormalige leden van genoemde inrichting [de jezuïeten], een ander tot woning van de boer, een schaapskooi, een schuur, verscheidene paardenstallen, een koestal, twee moestuinen, een boomgaard en verschillende weiden...'. Het goed was grotendeels agrarisch van karakter.
Op de (niet geheel betrouwbare) Tranchotkaart (1806) staat 'Hoosten' weergegeven als een gesloten hoeve met westelijke aanbouw te midden van bouw- en weilanden. Aan de noord-, zuid- en oostzijde lopen wegen aan op het goed. Aan de westkant volgt een gebogen pad de steilrand langs het broekbos. Op de kadastrale minuut (1818) ziet men dat het terrein aan de oostkant van het huis aan drie zijden (noord, oost en zuid) is omgracht. Aan de westkant loopt een tuinmuur op het huis aan. De grond is in drie stukken verdeeld, een rechthoekig terrein bij het huis, een omgracht rechthoekig stuk in het midden en een omgracht trapeziumvormig terrein aan de oostzijde dat door een bruggetje met het middenstuk is verbonden. Die situatie is thans nog onveranderd. In 1819 werd het landgoed verkocht aan Jan Jos. Leonard van den Broeck en zijn echtgenote. Van den Broeck (overleden in 1857) wist het landgoed uit te breiden met twee pachtboerderijen met bijbehorende gronden. Omstreeks 1820 stichtte hij de hoeve Postberg aan het einde van de zeventiende-eeuwse laandijk Postberg.
Op de Topografische Militaire Kaart (TMK) van 1843-1844 is een meer gedetailleerde invulling van het terrein rond het huis te zien. Ter plaatse van het omgrachte stuk ligt een gazon met bomen en een symmetrisch ingedeelde tuin. Aansluitend bevindt zich het trapeziumvormige terreintje dat met een bosje is beplant. Ten westen van het huis en daarvan door een gebogen laan gescheiden is het broekbos met steilranden aangegeven, waar overheen zich een pad slingert. Het gebied tussen het huis en de kerk aan de noordkant is met boomgroepen ingeplant.
In de loop van de tijd is het karakter van Hoosden slechts in geringe mate veranderd. Vanuit het huis was een zicht op de romaanse kerk van Sint Odiliënberg. De bebouwing aan de westkant van het complex verdween tussen 1920 en 1934, de structuur van de oostelijke, omgrachte tuinen en de wandelbossen aan de westkant bleven vrijwel gelijk. Alleen de inrichting van het terrein met een gazon, een met heggen omzoomde siertuin en een bosje op het laatste trapeziumvormige stuk is slecht meer te herkennen. Bij de gedeeltelijke verkoop van het landgoed in 1934 is er sprake van een 'koepelhuisje' ten noorden van het huis. Het verkeert in ruïneuze staat. Omgrenzing De omgrenzing van de buitenplaats alsmede de nummers van de complexonderdelen zijn op de bijbehorende kaart aangegeven.
Waardering Historisch buitenplaatscomplex HOOSDEN van algemeen belang
- wegens de ouderdom;
- wegens de ontwikkelingsgeschiedenis als ontginningsbuitenplaats;
- wegens de herkenbaarheid van de ontginningsstructuur als onderlegger voor de buitenplaats;
- wegens de bijzondere situering;
- wegens de gecombineerde ontginnings- agrarische, nut en sierfunctie;
- wegens de aanwezigheid van een huis dat die functies in zich herbergt;
