Omschrijving van het complex
Het complex HISTORISCHE BUITENPLAATS RECHTEREN, waarvan het kasteel een middeleeuwse oorsprong heeft, ligt ten oosten van Dalfsen aan een dode arm van de Overijsselse Vecht Zuurgraven genaamd; de gracht om het kasteelcomplex maakt deel uit van die arm; de Vecht stroomt thans ten noorden van de buitenplaats. Het complex bestaat uit het kasteel met zijvleugels en twee bouwhuizen rond het voorplein en is via een stenen brug over de gracht toegankelijk; het kasteeleiland is vrij groot: ook de siertuinen en de moestuin liggen er. Ten oosten van dit geheel, buiten de gracht, strekt zich langs de Rechterensedijk een klein landschappelijk park uit, waarin een grafmonument en enkele tuinvazen; ook op het eiland twee vazen, een balustrade met tuinbeelden en hekken.
Het historisch buitenplaatscomplex Rechteren omvat de volgende onderdelen: KASTEEL (1), PARKAANLEG (2), BOUWHUIZEN (3A en 3B), BRUG (4), KOUDE BAK (5A), DRUIVENKAS (5B), KWEEKKAS (5C), MOESTUINMUUR (5D), MOESTUINMUUR MET AANGEBOUWDE STAL (5E), GRAFMONUMENT (6), HEKKEN (7A en 7B) en TUINSIERADEN (8A - 8E).
Het historische buitenplaatscomplex Rechteren ligt aan een oude Vechtarm ten zuidoosten van Dalfsen. Een eerste vermelding van een 'castrum ... Rechter' dateert van 1320. In dat jaar werd het aan de bisschop van Utrecht in leen opgedragen door Roderik en Herman van Voorst. In hetzelfde jaar kregen Roderik en Herman vergunning het huis te verbouwen en te versterken. In 1339 is er sprake van een eigen kapel. Door huwelijk kwam het kasteel in 1356 in het bezit van de familie Van Heeckeren, die zich later 'Rechteren' naar het kasteel ging noemen. Het oudste deel van het kasteel is de onderbouw van de forse toren, die uit de eerste helft van de 14de eeuw kan dateren. De rechthoekige woonvleugel aan de zuidwestzijde dateert in opzet van 1508. In de 16de eeuw werd het kasteel diverse malen belegerd en ernstig beschadigd door Gelderse (1522), Utrechtse (1524) en Spaanse troepen (1584). In 1591 kwam Rechteren definitief in Staatse handen. Het kasteel werd ontmanteld, de ringmuur geslecht, de hoofdgracht gedempt en de wallen afgegraven. In 1633-1634 werd de toren verhoogd. Na beschadiging door Munsterse troepen in 1672 volgden tussen 1685 en 1705 en na 1726 uitgebreide herstellingen. Van de laatste periode dateert de ingangspartij met de twee vooruitspringende vleugels. In 1896 werden toren en hoofdgebouw naar plannen van J. Mutters in neogotische vormen verbouwd. In 1898 volgde de verhoging van de middenpartij naar ontwerp van J.W.H. Berden in Franse trant. Deze moderniseringen werden in 1953-1957 grotendeels weer ongedaan gemaakt. A.J. van der Steur was de verantwoordelijke architect. Het hoofdgebouw kreeg weer vensters in 18de-eeuwse vormen, de geveltoppen werden teruggebracht naar een vroegere fase en de weergang van de toren en andere neogotische aanpassingen verdwenen. Berden was eveneens verantwoordelijk voor een ingrijpende verbouwing tussen 1898 en 1905 van het interieur. De zaal heeft nog delen van een stucplafond met jaartal 1696. De eetzaal was omstreeks 1860 door L.H. Eberson in historische trant gewijzigd. Bij de restauratie van 1953-1957 is dat weer ongedaan gemaakt. Aan de noordoostzijde van het kasteel, waarschijnlijk ter plaatse van de oude voorburcht, lag in de 18de eeuw een formele tuin met geschoren bomen. Het patroon van die tuin is te zien op de kadastrale kaart van omstreeks 1830. Op diezelfde kaart ziet men buiten de omgrachting van het kasteeleiland aan de zuid- en zuidoostkant een patroon van slingerende paden getekend. In 1850 (TMK) blijkt ook het terrein tussen het kasteeleiland en de Tolhuisweg met een gebogen padenpatroon te zijn verdeeld. In opdracht van Adolph Zeyger van Rechteren Limpurg maakte Leonard Springer tussen 1909 en 1911 een ontwerp voor een formele tuin aan de oostkant van het huis. In die jaren werd ook het terras met balustrade en beeldengroepen aangelegd. Beeldhouwwerk van de Antwerpse beeldhouwer E. Declercq. Van de formele tuin zijn geen resten meer over.
Omgrenzing
De buitenplaats wordt in het zuiden begrensd door de Rechterensedijk/Tolhuisweg, aan de westkant door de oprijlaan en agrarisch gebied, aan noordzijde ook door agrarisch gebied en aan de oostkant door de Markeweg. Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding der complexonderdelen aangegeven.
Waardering
Het complex HISTORISCHE BUITENPLAATS RECHTEREN is van algemeen cultuur-, architectuur- en tuinhistorisch belang:
- wegens de ouderdom;
- wegens de bijzondere oudheidkundige en cultuurhistorische waarden van het kasteel;
- wegens de zeer markante landschappelijke ligging van het complex;
- wegens de zeldzaamheid.
