Omschrijving van het complex
In structuur, deels in detail gaaf bewaarde HISTORISCHE BUITENPLAATS KASTEEL NEUBOURG met HOOFDGEBOUW (Kasteel Neubourg) (1), HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG(2), EERSTE BOUWHOEVE OF VOORBURCHT (3), TWEEDE BOUWHOEVE (4), NEO-GOTISCH KAPELLETJE IN HET PARK (5), ACHTZIJDIG TUINPAVILJOEN BIJ DE MOESTUIN (6), TWEE HARDSTENEN HEKPIJLERS MET AANGRENZEND HEKWERK EN TUINMUUR WAARTEGEN EEN KENNEL EN EEN KAS ZIJN GEBOUWD (7), TUINMUUR TEN NOORDEN VAN HET KASTEEL (8), KLEINE STAL IN DE NOORD-WESTELIJKE HOEK VAN HET KASTEELTERREIN (9), TWEE HEKPIJLERS TEGEN EN NABIJ DE KLEINE STAL (10), KUNSTMATIGE WATERVAL MET STUW IN DE GULP (11), TWEE NATUURSTENEN HEKPIJLERS AAN DE WESTZIJDE VAN HET PARK (12), GIETIJZEREN BEELD VAN EEN HERT OP SOKKEL, PAL TEN OOSTEN VAN HET HOOFDGEBOUW (13), KAS PAL TEN WESTEN VAN HET ACHTZIJDIG TUINPAVILJOEN BIJ DE MOESTUIN (14), RESTANT VAN VAKWERKHOEVE (15).
De aanleg van het complex van de historische buitenplaats is samenhangend van opbouw en schilderachtig in het Gulpdal gelegen ten zuiden van de in 1825 aangelegde Rijksweg tussen Maastricht en Vaals. Uit 1289 dateert de oudste vermelding van het huis "Nuwenberghe" ter onderscheiding van een ouder huis, naar alle zekerheid ten noorden van Gulpen gesitueerd en bekend als de "Burggraaf", waarvan nu nog een motte resteert. In 1289 was er sprake van een zekere Wijnand de Nuenborg; het huis "Nuwenberghe" bleek met het bijbehorende deel van Gulpen, in 1312 in Brabants leenverband te staan. In de 14de eeuw was Neubourg dubbel omgracht en voorzien van zeven torens. Het hoofdgebouw bezit in de westelijke en zuidelijke vleugel nog muurwerk uit de bouwtijd (14de eeuw). Van 1398 tot 1716 was het in handen van het geslacht Van Eynatten, met een onderbreking van 1664 tot 1690 toen het behoorde aan de familie Bouman. Het huidige kasteel stamt uit de 17de eeuw, met latere toevoegingen. Aanvankelijk was het kasteel U-vormig, in het midden van de 19de eeuw werd de binnenhof gesloten door de bouw van een oostvleugel die werd uitgevoerd met trapbordes en balkon. Het kasteel werd in 1716 verkocht aan de familie Van Clermont, in 1732 aan de familie Van Plettenberg en in 1769 aan de familie De Hayme de Hautfalize. Belangrijke verbouwingen vonden plaats in 1732 en in 1774. Sinds 1813 kwam Neubourg door vererving in bezit van de familie De Marchant et d'Ansembourg, wiens familie ook Amstenrade bezat. In de eerste helft van de 19de eeuw werd de tuinaanleg uitgebreid en verfraaid door de Duitse tuinarchitect M.F. Weyhe. Het grootste deel van de buitengracht bij de tweede kasteelhoeve werd toen gedempt, de oevers afgerond en glooiend gemaakt, op landschappelijke wijze bomen geplant. De Gulp werd tot vijver verbreed. Tevens is de stuw met cascade toen aangelegd. In het ontwerp fungeerde de rivier vanuit verschillende standpunten als zichtpunt. In 1856 bracht tuinarchitect L. Fuchs enige wijzigingen aan; hij voegde een deeltuin in formele stijl met vormsnoeiwerk toe.
Aan de noordzijde grenst de aanleg van de historische buitenplaats aan de weg naar Euverem (Slenakerweg) en de rijksweg Maastricht-Vaals.
Aan de oostzijde grenst de aanleg aan de Molenweg en aan het tracé van de Gulp.
Naar het zuiden toe grenst de aanleg aan de gronden ten zuiden van de Gulp, parallel aan de Pesakerweg. De zuidgrens wordt gevormd door de meidoornhaag die langs het geasfalteerde voet- en fietspad loopt.
Vervolgens gaat de aanleg verder door naar de gronden rondom het westelijk deel van de Gulp, die hier weer meandert.
De westelijke begrenzing loopt, in noordelijke richting, naar het Riehagervoetpad, en volgt dit pad in oostelijke richting tot ongeveer halverwege. Daarna buigt de begrenzing weer af naar het westen tot aan de Slenakerweg. Vervolgens loopt de begrenzing langs de Slenakerweg tot aan de Rijksweg.
Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding van de onderdelen nader aangegeven. Het waterreservoir in de noordoostelijke hoek van de historische buitenplaats kasteel Neubourg, t.w. perceel 6649 dateert uit 1990. Ofschoon dit reservoir geen materiële monumentwaarde bezit, vertegenwoordigt het wel degelijk een monumentaal belang en wel in die zin dat het door het open karakter de visuele relatie van en naar de historische buitenplaats bewerkstelligt. In die zin is perceel 6649 van betekenis voor het monumentale karakter van Neubourg, al is deze implicatie van ondergeschikte betekenis.
Waardering
De HISTORISCHE BUITENPLAATS KASTEEL NEUBOURG is van algemeen, cultuur-, architectuur- en tuinhistorisch belang wegens:
- de ouderdom;
- de gave staat van compositie en onderdelen;
- de zeldzaamheid;
- de betekenis voor de geschiedenis van de tuinkunst;
- de betekenis voor de geschiedenis van de bouwkunst.
