Complex eigenschappen

Complexnaam:

Peel-Raamstelling

Complexnummer:

527296

Complex beschrijving:

In het tot omstreeks 1900 moeilijk begaanbare terrein van de Peel is in 1939-1940 door het Nederlandse leger een deel van de Peel-Raamstelling aangelegd. Deze stelling bestaat te Weert uit diverse kazematten, welke grotendeels zijn gelegen aan de Zuid-Willemsvaart. Daarnaast zijn er op enkele plaatsen ook kazematten gebouwd op circa 500 meter achter de hoofdstelling, bedoeld om te vijand te kunnen verrassen in het geval van een mogelijke doorbraak. In concreto betreft het 1 S-KAZEMAT, 3 B-KAZEMATTEN en 9 PEELDIVISIEKAZEMATTEN. Daarnaast zijn er te Weert nog restanten van het oude SPAARBEKKEN, bedoeld om het waterpeil in de Zuid-Willemsvaart en daarmee indirect ook de Noordervaart (inundaties!) op peil te houden. Dit spaarbekken ligt gedeeltelijk op het grondgbeid van de naburige gemeente Budel in Noord-Brabant. De restanten van dit spaarbekken op het grondgebied van de gemeente Weert betreffen 2 DEFENSIEDIJKJES en 1 INLAATSLUIS. Voorts bestaat de Peel-Raamstelling te Weert uit het veenontginingskanaal Zuid-Willemsvaart.

De Peel-Raamstelling is een in het kader van de Strategische Beveiliging aangelegde linie, die, ver buiten de Vesting Holland, een eventuele Duitse opmars door Noord-Brabant naar België en Frankrijk moest afstoppen, en, na 1940, vertragen. Hoofdelement van de negentig kilometer lange stelling is de noordelijk van de spoorlijn Eindhoven-Venlo gelegen veertig kilometer lange, doorlopende anti-tankgracht, ter plaatse van Venray gevormd door het Defensie- of Peelkanaal. Om doorschrijding van het kanaal tegen te gaan is de hoogte van de waterstand door zware betonnen stuwen annex verdeelwerken te beïnvloeden. Op de westelijke oever is een wal opgeworpen, waartegen en waarachter frontale en flankerende kazematten zijn gebouwd. In andere gebieden, zoals te Weert en Nederweert, heeft men voor de verdediging gebruik gemaakt van natuurlijke (en reeds bestaande) barrières als bovengenoemde kanalen en Peelgebieden (bij Nederweert). De voornaamste wegen door de stelling waren voorzien van een asperge-versperring tegen gevechtswagens.

In mei 1940 hebben zich te Weert geen noemenswaardige gevechtshandelingen voorgedaan. Dit was ook niet aanzienlijk gezien het gat dat er aan Nederlandse zijde in de verdediging bestond. De Peel-Raamstelling liep niet door tot in België, waardoor de Duitsers met een simpele omweg de linie van achteren konden aanvallen en onschadelijk maken. Alleen in 1944 is er zwaar gevochten in het Peelgebied. Dientengevolge zijn er nogal wat kazematten -hoofdzakelijk langs het Defensiekanaal ter hoogte van IJsselstein- die duidelijke sporen van gevechtshandelingen vertonen.

De meeste schade aan de Peel-Raamstelling - zeker ook te Weert - is veroorzaakt door naoorlogse beschietingen, vernielingen en pogingen tot opruiming. Ten gunste van de aanleg van een inspectiepad is plaatselijk de wal langs het Defensiekanaal gedeeltelijk dan wel geheel afgegraven. Verder zijn de nodige traditore kazematten (ofwel "achterliggende" kazematten, bedoeld ter flankering van de stelling) tijdens ruilverkavelingen gesloopt, dan wel onder het maaiveld verdwenen. Te Weert echter zijn relatief veel van deze "achterhoedekazematten" gespaard gebleven. Dit had te maken met de hun ligging midden in het bebouwde en bewoonde gebied: veel kazematten zijn na de oorlog dienst gaan doen als schuurtje, rommelhok of prieeltje. De goede camouflage in de vorm van pannendakjes heeft er ook aan toe bijgedragen dat geen mensen er geen aanstoot aan zijn gaan nemen, maar de kazematten gewoon in gebruik hebben genomen.

Ook zijn na 1940 de bruggen over het kanaal vervangen, terwijl de voornaamste wegen over het Defensiekanaal voorzien zijn van betonnen bruggen, dan wel wordt het kanaal via duikers onder de weg door geleid. Verder is plaatselijk het schootsveld bebouwd.

De grootste aantasting van de stelling is echter na de Tweede Wereldoorlog de aanleg van de militaire luchtbasis 'De Peel' geweest. Tengevolge hiervan wordt de stelling even ten zuiden van de Ripseweg bij Venray ruw onderbroken door de hekken van het vliegveld. Het kanaal is terplaatse ten behoeve van de aanleg van de landingsbaan gedempt. Grote aantastingen van de stelling zijn er ook geweest te Weert en Nederweert, hoofdzakelijk vanwege de ligging van de stelling in de bebouwde kom van beide kernen. Hierdoor zijn veel kazematten ten prooi gevallen aan woningbouw (sloop), bedrijfsvestiging (sloop) of tuinverfraaiing ('verbouwing' tot schuurtjes en dergelijke).

Ondanks dergelijke wijzigingen is de Peel-Raamstelling tengevolge van de ligging in het dunbevolkte buitengebied goed tot zeer goed bewaard gebleven en kan men hier een zeer goede indruk krijgen van een Nederlandse verdedigingslinie uit de jaren '30 van de 20ste eeuw.

Waardering

Het complex is van algemeen belang. Het heeft cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een culturele en geografische ontwikkeling, namelijk de versterking en daaropvolgende verdediging van Nederland tijdens de Tweede wereldoorlog en is als zodanig een belangrijk document van de militaire geschiedenis. Het is architectuur- en bouwhistorisch van belang wegens het bijzondere materiaalgebruik en de toepassing van moderne materialen en technieken, met name in de verwerking van gewapend beton. Het is ook van belang voor de typologische ontwikkeling van diverse verdedigingsobjecten- en structuren inzake de nationale landsverdediging.

Het heeft ensemblewaarden als essentieel onderdeel van een groter geheel: enerzijds als onderdeel van de landsverdediging (het geheel aan stellingen aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog), en anderzijds als (structurerend) onderdeel van het Peelgebied dat als militair landschap cultuurhistorisch van belang is. De stelling is als samenhangend geheel van verdedigingswerken in belangrijke mate bepalend voor de aard en het gebruik van de ruimte, en heeft derhalve een bijzondere historisch-ruimtelijke relatie met wegen, wateren en bodemgesteldheid van het gebied. Deze verweving geeft het complex ook een grote belevingswaarde.

Verder moet gewezen worden op de gaafheid van het complex: de Peel-Raamstelling is nog nagenoeg compleet (aanwezigheid kazematten, anti-tankgracht, defensiewal, schootsvelden, accessen etc.). Daarbij is het als grootschalig militair complex en herinnering aan een grootscheeps uitgevoerde verdedigingsmaatregel in relatie met de Tweede Wereldoorlog in Limburg zeldzaam.