Omschrijving van het complex
Het kasteel en zijn directe omgeving liggen op een Maasterras dat lager ligt dan de dorpskern. Het terrein wordt mede bepaald door de Kwistbeek en de Bosbeek. De Kwistbeek loopt aan de voet van het hoge terras waarop het dorp ligt, de Bosbeek stroomt veel lager, in een oude stroomgeul van de Maas. Op de plaats waar de Kwistbeek het Maasterras verlaat is een watermolen geplaatst die gebruik maakt van het verval van 1,10 m. Aan de voet van het hoge terras waar kerk en markt gelegen zijn, ter plaatse van de wasplaats, treedt kwel op (de Sprunk). In de 20ste eeuw is de loop van de Bosbeek omgeleid naar 'de Sprunk'. Samen met het kwelwater kon het schone water van de Bosbeek hier door de dorpelingen gebruikt worden.
De HISTORISCHE BUITENPLAATS D' ERP of de Borcht te Baarlo vindt zijn oorsprong in de Middeleeuwen. De oudste vermelding van het kasteel dagtekent van 1326. Het goed was een leen van de Gelderse hertog. Uit die tijd zou de onderbouw van de poortoren (aan de noordwestzijde) dateren, die in de 15de eeuw in mergel is verhoogd. Voorts bevond zich aan de zuidoostzijde van het complex een donjon. In 1578 werd het kasteel door brand verwoest. Het herstel vond onder Sybert van Eyll vanaf 1598 plaats. De donjon werd niet herbouwd, de ingang door de poorttoren werd gedicht; de toegang werd verlegd naar de zuidvleugel, waardoor er een directe relatie met de economiegebouwen aan die kant tot stand gebracht werd. Van na 1600 dateert ook de vleugel aan de noordkant van het kasteel, die op een 18de-eeuwse opmeting 'Nederhuis' wordt genoemd, alsmede de poort met de economiegebouwen.
Pas vanaf de 18de eeuw is er weer sprake van bouwactiviteit. Eigenaar Johan Baptist Joseph de Bierens liet aan de oostkant aan het vroeg 17de-eeuwse 'Nederhuis' een gedeelte bijbouwen, waarmee de nog steeds bestaande opzet van vier vleugels rond een binnenhof voltooid was. In de loop van de 19de eeuw werd de binnenplaats van aanbouwen voorzien. Deze zijn bij de restauratie in de jaren zeventig van de 20ste eeuw ongedaan gemaakt. Toen werden ook weer de brug en toegang door de poorttoren hersteld.
Uit een landmeterskaart van 1752 blijkt de situatie ter plaatse: het kasteel ligt binnen een eigen omgrachting. Ook het met bomen beplante voorterrein ligt binnen een omgrachting, die gevoed wordt door de Kwistbeek. Dit terrein, in 1664 'den nyen boogaert' genoemd, heeft die functie tot 1962 behouden. Op de noordwestelijke punt is de watermolen gesitueerd (zie hiervoor onderdeel 5). De omgrachte nederhof met de economiegebouwen aan de zuidwestkant van het kasteel is via een brug met het kasteeleiland verbonden. Ten noord oosten van het kasteel ligt een geometrisch ingedeeld terrein, dat met paden omgeven en doorsneden is: de siertuin. Het gedeelte waar zich thans het parkbos bevindt is niet nader ingevuld. Toch was daar in het midden van de 18de eeuw wel degelijk sprake van een aanleg. Van omstreeks 1750 dateert een tuinontwerp voor het oostelijke deel van het huidige parkbos, bestaande uit een rechthoek, waarbinnen drie lanen lopen die in een punt bijeenkomen: een zgn. ganzenvoet (patte d'oie). De middelste laan verbreedt zich halverwege tot een ronde vijver. Dat deze ganzenvoetstructuur is uitgevoerd blijkt uit de Tranchotkaart (1804-1805). Deze situatie is in 1825, getuige de kadastrale minuut van dat jaar, niet veranderd.
De formele indeling van het park is tussen 1820 en 1842 veranderd in een kleinschalig 'lustbosch'. Over de aard van dit 'lustbosch' worden wij geïnformeerd door de Topografisch en Militaire kaart van 1843-1844 en de topografische kaart uit 1891: het rechter of oostelijke deel van het parkbos heeft een indeling met kronkelende paden en open plekken tussen het geboomte, een inmiddels niet meer zo ronde waterpartij die uitmondt in de Bosbeek en een heuvel, pal tegen de Maasstraat aan die uitzicht biedt over het achterliggende bouwland. Het westelijk deel van het huidige parkbos, lange tijd als bouwland in gebruik (bouwland 't Kempke), werd vlak na 1900 bij het landschapsparkje getrokken. Het padenbeloop is hier wat stijver en ook hier werd een vijver aangelegd met een aantakking aan de Bosbeek. In het park stonden twee koepels (inmiddels verdwenen).
Rond 1850 is het gedeelte van de gracht tussen het kasteeleiland en de nederhof gedempt.
De historische buitenplaats d'Erp bestaat uit de volgende onderdelen: KASTEEL (1), HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG (2), POORTGEBOUW (3), ECONOMIEGEBOUWEN (4), WATERMOLEN (5) en WASPLAATS (6).
De omgrenzing wordt gevormd door de Baron van Erplaan in het westen (inclusief de laanbeplanting tot aan de Kwistbeek), de Kasteellaan in het zuiden (inclusief de laanbeplanting tussen Baron van Erplaan en Maasstraat), de Maasstraat in het oosten (grens: het hek van de buitenplaats) en de Kwistbeek in het noorden, uitgezonderd de wasplaats en directe omgeving, die ook binnen de omgrenzing vallen.
Waardering van het complex
De HISTORISCHE BUITENPLAATS D'ERP is van algemeen cultuur-, architectuur- en tuinhistorisch belang wegens:
- de typologie van een uit een versterkt en dubbel omgracht kasteel ontstaan edelmanshuis, met herinneringen aan de oorspronkelijke defensieve functie;
- de vroege landschappelijke aanleg van de buitenplaats over een oudere geometrische structuur, bestaande uit open en gesloten gedeelten en met relaties naar het omringende land (zicht op het dorp en op de Maas);
- de visuele, functionele en historische samenhang tussen de groene en gebouwde elementen;
- de zeldzaamheid van bijzondere onderdelen, zoals het kleinschalige, besloten parkbos, de watermolen en de wasplaats;
- als een van de buitenplaatsen in en rond Baarlo.
