HISTORISCHE BUITENPLAATS DEN ALERDINCK
Omschrijving van het complex In structuur en deels in detail gaaf bewaarde buitenplaats met HOOFDGEBOUW (1), HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG (2), BOUWHUIS (3), TOEGANGSHEK VOORPLEIN (4), TOEGANGSHEK BEGIN ALERDINCKWEG (5), ORANJERIE (6), TUINMUUR (7) en SIERVAZEN (8). Ten westen van Heino, ten noorden van de Zuthemerweg ligt de historische buitenplaats Den Alerdinck, waarvan de historie teruggaat tot in de 15de eeuw, toen er sprake was van twee erven, Groot en Klein Alerdinck. Toen het goed tussen 1647 en 1684 eigendom was van Peter van Uterwijck werd op de plaats van het huidige huis een classicistisch hoofdgebouw gebouwd en ontwikkelt het goed zich tot havezate. Op een kaart uit ca. 1680 (door Steven Rhemen) is te zien dat het omgrachte huis omgeven wordt door een wat formele aanleg bestaande uit een rechthoekig stelsel van grachten en een rechte toegangslaan naar het huis. Op het voorplein stond een bouwhuis. In het midden van de 18de eeuw werd het hoofdgebouw ingrijpend verbouwd. Waarschijnlijk werd rond 1817 (maar wellicht eerder in de periode 1797 en 1807) de tuin- en parkaanleg getransformeerd in de thans bestaande landschappelijke stijl, waarbij de grachten werden vergraven tot een ingenieus vormgegeven, royale slingerende waterpartij. De aanleg aan de achterzijde van het huis werd voorzien van met hakhoutbossen beplante hoogteverschillen, met onder meer de zgn. Koepelberg. De aanleg aan weerszijden en de voorzijde van het huis heeft een meer open karakter met parkweiden en nutstuinen. Aan de overzijde van de Alerdinckweg ligt het overpark met hakhoutbossen en een open, zich uitvouwend strook bouwland waar een wandeling (deels met beukenberceau, top. 'Kromme Allee) om heen loopt. In het algemeen wordt er vanuit gegaan dat Bernardus Josephus van Sonsbeeck, hij werd eigenaar in 1797, verantwoordelijk was voor deze transformatie. Of hierbij een landschapsarchitect betrokken is geweest, is niet bekend, maar gezien de architectonische kwaliteiten wordt verondersteld dat het park is uitgevoerd naar een ontwerp van G.A. Blum. Op de kadastrale kaart van 1818 is de landschappelijke aanleg goed herkenbaar; de slingervijver en de subtiel slingerende waterloop die als een lus die rondom de parkweide ten zuiden van het huis loopt, de berceau die ten zuiden van het bouwland en hakhoutbos ten oosten van de oprijlaan ligt en de hakhoutstrook ten noorden van dit bouwland. Ook duidelijk herkenbaar zijn het hoofdgebouw, het nog bestaande bouwhuis en de voormalige oranjerie die iets ten zuiden van het bouwhuis ligt. Tevens is de thans niet meer bestaande boerderij (ook wel de 'tuinmanswoning' genoemd) in het bos zichtbaar. Na het overlijden van B.J. van Sonsbeeck werd in 1868 Den Alerdinck verkocht. Nieuwe eigenaar was C.W. baron van Dedem. Hij veranderde weinig aan de aanleg en verbouwde in de periode 1870-1880 het huis. In de twintigste eeuw werden amper grote wijzigingen doorgevoerd, met uitzondering van de bouw in de jaren '70 van een gebouwencomplex (het zgn. Vormingscentrum), ten noorden van de hakhoutstrook en de wandeling. In 1988 kwam het overige gedeelte van de buitenplaats in eigendom van de heer Koning. Hij liet de gracht doortrekken, zodat het thans een gesloten waterloop vormt en liet het voorplein omvormen tot een ovaal waar de oprijlaan omheen loopt. In 1999 werd het gedeelte van het park met het Vormingscentrum verkocht aan de Vereniging Natuurmonumenten.
Buiten de bescherming van rijkswege vallen de ten zuiden van de oranjerie gelegen opstallen van recente datum (schuur annex paardenstal, woonhuis, kantoorruimtes en dierenverblijven), het zwembad en de tennisbaan. Tevens vallen buiten de bescherming van rijkswege de opstallen die behoren tot Alerdinckweg 2 en 2a (het zgn. Vormingscentrum)
Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven. De omgrenzing wordt aan de zuidzijde bepaald door de Zuthemerweg. Aan de westzijde buigt de grens zich om het park heen, vervolgens in noordwaartse richting langs de rand van het park en de weiden tot de Den Alerdinckweg, die als formele laan gedeeltelijk wordt beschermd. Vervolgens langs de sloot de oude 'wandeling' en parkrand volgend. Deze loopt rondom de groenzone die ten noorden van de strook open bouwland loopt. De omgrenzing loopt naar het zuiden en weer oostwaarts, langs de Zuthemerweg.
Waardering
De HISTORISCHE BUITENPLAATS DEN ALERDINCK is van algemeen cultuur-, architectuur- en tuinhistorisch belang:
- vanwege de ontwikkeling van een in oorsprong 17de-eeuws huis gelegen binnen een wat formeel vormgegeven terrein met rechthoekige grachten tot een buitenplaats in vroeg 19de-eeuwse landschapsstijl;
- vanwege het park in landschapsstijl dat omstreeks 1817 (maar wellicht iets eerder) is ontstaan en waarin de bijzondere slingervijver en de open parkweide aan de overzijde van Den Alerdinckweg met de berceau enkele van de meest karakteristieke elementen zijn;
- vanwege de karakteristieke onderdelen (bouwhuis, oranjerie en tuinmuur, toegangshekken en siervazen) die tezamen met het hoofdgebouw een fraai ensemble vormen;
- vanwege de functioneel-ruimtelijke samenhang van de verschillende onderdelen van de buitenplaats.
