Inleiding

Het ZIEKENPAVILJOEN 'Sint Cornelius' is gebouwd als onderdeel van het complex 'Sint Willibrordus', gelegen linksachter (NO) op het terrein en evenwijdig aan de lengte-as daarvan. De aanbesteding van dit, eveneens door Thunissen en Hendricks ontworpen, gebouw vond plaats in juli 1933 en aan het einde van het daaropvolgende jaar was het nagenoeg klaar. Dit vermoedelijk ook door aannemer Bot uit Heerhugowaard gebouwde paviljoen was bestemd voor de verpleging van epileptici. Met het oog hierop waren de trappen voorzien van extra bordessen om de risico's bij eventuele aanvallen zoveel mogelijk te beperken. Het paviljoen 'Sint Cornelius' verkeert uit- en inwendig nog vrijwel in de oorspronkelijke staat, ingericht voor patiëntenhuisvesting.

Beschrijving

Op nagenoeg rechthoekig grondplan opgetrokken langwerpig gebouw van twee bouwlagen onder een met gesmoorde verbeterde Hollandse pannen gedekt zadeldak dat ter plaatse van de risalerende hoekpartijen verhoogd is. Middenachter het gedeeltelijk onderkelderde pand bevindt zich een evenwijdige achtervleugel die door twee dwarsbouwen ter weerszijden van een kleine rechthoekige binnenplaats met het hoofdgebouw verbonden wordt. De achtervleugel heeft een met dezelfde pannen gedekt zadeldak tussen tuitgevels. De in kettingverband gemetselde gevels van het paviljoen zijn onder de benedenvensters uitgevoerd in rode genuanceerde machinale baksteen (formaat 19-20 x 5 cm) met licht achteroverhellende voeg en daarboven opgetrokken in gele genuanceerde machinale baksteen (hetzelfde formaat en voegwerk). Het muurwerk wordt afgesloten door een brede bakgoot op zware klossen. Onder de vensters zijn forse zwartgeglazuurde lekdorpeltegels toegepast. In het midden van de symmetrische voorgevel (N) is een betonnen luifel op grijsgranieten muurpijlers met daartussen een door smalle zijramen geflankeerde dubbele eikenhouten voordeur voorzien van glaspanelen en een kruismotief. Boven de luifel zijn zeven gekoppelde bovenlichten met pastelkleurig glas-in-lood, en ter weerszijden van de ingang is een twaalfruits staand vensters met bovenin een drieruits valraam. In bronzen letters staat boven de ingang "SINT CORNELIUS". Hierboven heeft de voorgevel een loggia bestaande uit drie rondbogen rustend op twee dubbele zuilen van grijs graniet. De loggia is toegankelijk via een door vensters omgeven eikenhouten deur in de achtermuur. Ter weerszijden van de loggia heeft de voorgevel twee smalle vensters waaronder op de begane grond één smal venster. Zowel links als rechts van het midden wordt de voorgevel geleed door twee, tot goothoogte opgetrokken driezijdige erkers met samengestelde vensters, betonnen hoekstijlen, en ter hoogte van de verdiepingsvloer een ingemetselde terracotta reliëftegel van een vogel. Tussen de erkers en de hoekpartijen zijn ook samengestelde vensters toegepast (eveneens met laag aangebrachte middendorpels, een roedenverdeling en lage achteroverhellende bovenlichten die aan de bovenzijde door een beweegbare ventilatieklep worden afgesloten). De hoekpartijen zelf zijn voorzien van drie vensterassen met zowel op de begane grond als de eerste verdieping een zesruits venster (met dito middendorpel en bovenlicht) en daartussen terugliggend siermetselwerk. De voorgevel telt verder zeven dakkapellen, alle met leigedekte zijden, een plat dak met overstek aan de voorzijde, en valramen bovenin de vensters: op de hoekpartijen en in het midden een bredere met respectievelijk een liggend zesruits en een vierruits venster (tussen moderne roosters) en daartussen vier smallere met een vierruits venster. De als tuitgevel uitgevoerde zijgevels hebben links en rechts eenzelfde vensteras als in de voorzijde van de hoekpartijen, en in het midden zowel op de begane grond als de eerste verdieping drie (een dubbele tussen twee enkele) samengestelde vensters als in de voorgevel. Bovenin de symmetrische zijgevels zijn twee smalle vensters aangebracht en daaronder, ter hoogte van de zolderverdieping, bevindt zich een breed samengesteld venster tussen twee zesruits vensters. De achtergevels (Z) van de risalerende hoekpartijen zijn identiek aan hun voorgevels. De symmetrische zuidgevel van de uitbouw rond de binnenplaats middenachter telt zowel op de begane grond als de eerste verdieping drie paar vensters - elk venster bestaat uit twee gekoppelde vierruits ramen - met tussen de twee vensters van ieder paar vier banden van liggende oranje tegels. In het midden van de als tuitgevel uitgevoerde zijgevels van de achtervleugel bevinden zich twee gekoppelde vierruits ramen waarboven ter hoogte van de eerste verdieping een eikenhouten deur (met vierruits bovenlicht) waarvoor een klein balkon met smeedijzeren hek. Bovenin de tuitgevels is een ruitvormig zoldervenster aangebracht. De terugliggende zijgevels van de uitgebouwde middenpartij hebben beneden eenzelfde deur (met luifel) waarnaast een zesruits venster en waarboven een samengesteld venster. De beide geveldelen tussen de middenuitbouw en de hoekpartijen tellen zowel op de begane grond als de eerste verdieping vijf grote vensterpartijen onder een doorgaande betonnen luifel. Deze door penanten waarin vijf banden van liggende oranje tegels van elkaar gescheiden vensterpartijen bestaan op de parterre uit vier gekoppelde zesruits ramen en op de verdieping uit een stalen dertigruits (10 breed x 3 hoog) schuifpui (met een vijftienruits vast gedeelte en daarnaast een dito schuifbaar deel waarvoor tralies). De achtergevel telt in totaal zes dakkapellen als voor waarvan vier met een zesruits venster en twee met een negenruits venster (boven het geveldeel tussen de middenuitbouw en westelijke hoekpartij). Het interieur verkeert nog grotendeels in de oorspronkelijke staat. Zowel de centrale hal beneden als die op de eerste verdieping heeft een originele tegelvloer (o.a. rode, blauwe en gele tegels) en, evenals de vestibule, een authentieke tegellambrisering van geglazuurde gele tegels. De achtermuur (Z) van de hal beneden is voorzien van een driezijdige erker waarvan de stalen vensters uitkijken op de binnenplaats. Tegen de achtermuur bevindt zich een bordestrap die boven de genoemde erker door een tussenmuur waarin siersmeedwerk van de hal gescheiden wordt. Ter plaatse van het onderste trapbordes is in de oostmuur van de hal een kalkstenen hoogreliëf ingemetseld voorstellend St. Cornelius ten voeten uit. De trap heeft treden van gepolijst crèmekleurig kalksteen en bordesvloeren als in de hal zelf. Vanuit de hal leidt een deur naar de onderliggende kelder. De gang rond de binnenplaats heeft eveneens een originele tegelvloer (rood en geel) en -lambrisering (als genoemd). Vanuit de centrale hal op de begane grond én de eerste verdieping leiden opvallend brede, langs de achtergevel gesitueerde gangen naar de diverse kamers en zalen. De brede gangen boden naar verluidt patiënten de mogelijkheid om hun motorische onrust kwijt te raken. Bij goed weer konden de genoemde glazen schuifpuien van de gang op de eerste verdieping geopend worden. De brede gangen, de kamers en zalen zijn voorzien van zeil (of tapijt), gepleisterde wanden en dito plafonds. Tussen de verschillende ruimten zijn glaspuien aangebracht. Nagenoeg alle oorspronkelijke deuren zijn nog aanwezig. Het merendeel heeft een opliggend paneel, bovenin drie ramen, en een gebombeerde deuromlijsting. Opvallend in enkele vertrekken zijn de blauwgeglazuurde vensterbanktegels. Naast de hoofdtrap in de hal zijn er nog twee in originele staat verkerende trappenhuizen. Beide hebben een tegelvloer van rode en gele tegels in schaakbordpatroon en een lambrisering van crèmekleurige tegels met rode accenten. De traptreden zijn uitgevoerd in gepolijst crèmekleurig kalksteen. ook enkele (betegelde) toiletruimten verkeren nog in de oorspronkelijke staat. In het midden van de zolderverdieping bevindt zich een hal voorzien van een granitovloer en gepleisterde wanden. De zolder heeft een beschoten gordingenkap.

Waardering

Het ziekenpaviljoen 'Sint Cornelius' is van algemeen belang wegens cultuur- en architectuurhistorische waarde als zorgvuldig ontworpen en gaaf bewaard gebleven historisch-functioneel onderdeel van het complex 'Sint Willibrordus' als voorbeeld van bouwen in traditionalistische trant in de jaren 1930 naar ontwerp van J.H. Hendricks en M. Thunissen.