Omschrijving van het COMPLEX
Complex historische buitenplaats bestaande uit een HOOFDGEBOUW (1), gebouwd in 1856 en een historische PARK- EN TUINAANLEG (2) met daarin de volgende onderdelen een HEK (3), een TUINVAAS (4) een HOUTEN PRIEELTJE (5) en verder de volgende bijgebouwen: een STENEN KOETSHUIS (6), een HOUTEN KOETSHUIS (7) en een TUINMANSWONING, nr. 75 (8). In 1988 is aan de noordzijde van de buitenplaats aan de Prins Bernardweg een woonhuis gebouwd. Dit woonhuis met de daarbij behorende nieuw aangelegde tuin en tennisbaan zijn van bescherming uitgesloten.
Het complex is gelegen op een deel van het terrein van het voormalige stadhouderlijke slot. Op dit terrein werden in de 19de eeuw drie nieuwe buitens gebouwd, waaronder Klein Jagtlust. In 1856 gaf Pieter Heringa Cats, kleinzoon van de bouwheer van Oranjestein, opdracht voor de bouw. De naam is ontleend aan de buitenplaats Jagtlust van Pieters' stiefvader Jhr. Onno Reint van Andringa te Oudeschoot. Pieter Heringa Cats behoorde destijds tot één van de rijkste personen in de provincie Friesland. Zijn bezittingen omvatten o.a. grond, buitens en boerderijen. Bij zijn kinderloos overlijden in 1880 liet hij een opzienbarend testament na, waarbij verschillende van zijn personeelsleden met grote sommen geld werden bedacht. Klein Jagtlust is gebouwd naar ontwerp van de Leeuwarder architect Jacob Izaaks Douma (1822-1881). Het oorspronkelijke ontwerp bestond uit een rechthoekig voorhuis met een lager achterhuis. Vervolgens heeft Douma de hand gehad in een aantal verbouwingen. In 1867 werden er wijzigingen in het interieur uitgevoerd en werd het achterhuis verhoogd. In 1876 werd het huis aan de achterzijde vergroot en ontwierp Douma een aanbouw aan de westzijde. Deze bestond uit een tussenkamer en een koepel. Omstreeks 1912 werd de aanbouw in opdracht van de toenmalige eigenaar Van Duijl op de onderbouw na gesloopt en vervangen door een veel kleinere serre, die op haar beurt ook weer gesloopt is. Bij het huis werd een eenvoudige tuin- en parkaanleg gerealiseerd naar een ontwerp van Johann Nicolaas Heinrich Meijer, de (voormalige) tuinman van de buitenplaats Oranjewoud. Omdat Pieter Cats een groot liefhebber van herten was, werden er enkele jaren later, in 1865, achter het huis twee grote, ovaalvormige hertenkampen aangelegd. Vanuit het huis had men uitzicht op deze door gevarieerde beplanting omzoomde weiden. Zowel de opzet van Meijer, als een deel van de hertenkampen, is in structuur en deels in detail bewaard gebleven. Er werden verschillende dienstwoningen gerealiseerd, waarvan de meeste zijn gesloopt. Vóór 1876 werd er, opnieuw naar ontwerp van Douma, een tuinmanswoning ten oosten van Klein Jagtlust gebouwd. Deze is bewaard gebleven. In het oorspronkelijke ontwerp was aan de westzijde een aangebouwde kas opgenomen. In 1881 werd er aan de oostzijde nog een kas aan de woning gebouwd. In 1899 zijn beide kassen afgebroken. In dezelfde stijl als het tuinmanshuis werd ten westen van Klein Jagtlust een eveneens nog bestaande rentmeesterswoning gebouwd. Deze is recent aanzienlijk vergroot en niet meer visueel of functioneel met de buitenplaats verbonden. Door vererving en verkoop is Klein Jagtlust na het overlijden van Cats in verscheidene andere handen geweest. In 1911 werd de heer Van Duijl eigenaar. Hij liet verschillende wijzigingen in de tuin aanbrengen. Zo werd de oorspronkelijke aanleg op het voorterrein met o.a. verhoogde bloembedden en bloemmozaïek vereenvoudigd tot het huidige ovale grasveld. Vanaf 1940 tot 1968 functioneerde het huis als rusthuis voor ouden van dagen. Hierna werd het weer particulier bewoond, opgeknapt en aangepast aan moderne behoeften. Sinds 1985 is het eigendom van de firma Smilde Onroerend Goed B.V. te Heerenveen die het gebruikt voor representatieve doeleinden.
Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing, alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven. Het complex is gelegen ten zuidwesten van het dorp Oranjewoud en strekt zich uit tussen de Koningin Julianaweg (voorheen Grindweg) in het zuiden en de Prins Bernardweg (voorheen Zandweg) in het noorden. Aan de zijde van de Koningin Julianaweg is het perceel breder dan aan de zijde van de Prins Bernardweg. Aan de noordzijde wordt de buitenplaats begrensd door de moderne tuinaanleg met tennisbaan rond de villa uit 1988. Deze villa en de daarbij behorende tuinaanleg en tennisbaan vallen buiten de bescherming. Aan de westzijde wordt het complex begrensd door de P. Heringa Catslaan en aan de oostzijde door percelen van derden. Aan de zuidzijde loopt de grens rond het door bomen omzoomde weiland ten zuiden van de Koningin Julianaweg, waarop vanuit het huis een zichtas is geprojecteerd.
Waardering
Het COMPLEX historische buitenplaats Klein Jagtlust is van algemeen cultuurhistorisch belang:
- vanwege de ouderdom;
- vanwege de cultuurhistorische en ruimtelijke relatie met de bezittingen van het stadhouderlijke hof en de buitenplaatsen Oranjewoud en Oranjestein;
- als herinnering aan de stichter Pieter Heringa Cats, die in de geschiedenis van de provincie Friesland een niet onbelangrijke rol vervulde;
- vanwege de betekenis van hoofd- en (een deel van de) bijgebouwen voor het oeuvre van de Leeuwarder architect J.I. Douma;
- vanwege de 19de eeuwse, geaccidenteerde, landschappelijke parkaanleg met oud geboomte, monumentale boomcirkels, slingerbos, oude lanen en hertenkampen;
- vanwege de beeldbepalende ligging van het hoofdgebouw;
- vanwege de samenhang van de onderdelen.
