St. Bonifatius, 's-Heerenberg

Omschrijving

Klooster van het type JEZUIETENKLOOSTER met H-vormig grondplan opgetrokken in roodbruine baksteen in kruisverband met rustica basement. De begane grond wordt afgesloten door een hardstenen waterlijst. Op de scheiding van de vensterassen lopen lisenen van kolossale orde over de bovenste twee bouwlagen, die overgaan in een rondboogfries onder een hardstenen daklijst. In de regelmatig verdeelde muuropeningen bevinden zich voornamelijk zesruits, achtruits vensters en negenruits rondboogvensters. De zesruits ramen bestaan uit twee tweeruits draairamen met een halfrond tweeruits valraam van elkaar gescheiden door een geprofileerd kalf. De achtruits ramen hebben in plaats van twee tweeruits draairamen, twee drieruits draairamen. De negenruits ramen bestaan uit een vast raam met verdeling (2x3) met een halfrond drieruits bovenlicht met onderverdeling in roeden. Op de belangrijke plaatsen bevinden zich glas-in-loodramen in de rondboog-, rozet- en roosvensters. De terug liggende vensteropeningen met getrapte dagkant en hardstenen onderdorpel worden aan de bovenzijde afgesloten door een rondboog. Bij de vensters op de begane grond wordt deze strek afgesloten met een liggende koppenlaag. De gevels eindigen in een mansardekap met dakvensters waarvan de leien dakbedekking deels vervangen is door bitumen en asfalt.

De symmetrisch opgezette VOORGEVEL (zuidgevel) is te verdelen in vijf ongelijke traveeën. De midden, uiterst linker- en rechtertravee eindigen in een topgevel met schouderstukken waartussen twee identieke traveeën, vijf vensterassen breed. Tegen de uiterste linker- en rechtertravee bevindt zich een aanbouw met absis. In de middentravee bevindt zich op de begane grond een uitbouw van een bouwlaag met plat dak.

Centraal in de uitbouw van de middentravee bevindt zich een rechthoekige, dubbele, houten deur met ijzerbeslag, een geprofileerd kalf, een halfrond bovenlicht met smeedijzeren sierwerk omsloten door een hardstenen bewerkte lijst. Aan weerszijden van de entree bevinden zich twee vensters, bestaande uit een tweeruits draairaam met halfrond bovenlicht afgesloten door een gekoppelde hardstenen onderdorpel. De assen zijn van elkaar gescheiden door lisenen aan de bovenzijde overgaand in een horizontaal rondboogfries. Boven het rondboogfries bevindt zich een uitspringende koppenlaag, een hardstenen waterlijst en een gesloten bakstenen borstwering waarop de naam 'Gouden Handen' is aangebracht in gele letters. In de linker- en rechtergevel van de uitbouw bevinden zich twee spaarvelden.

Op de eerste, tweede en derde verdieping is de travee begrensd door lisenen van kolossale orde die in de topgevel overgaan in een klimmend boogfries. Centraal op de eerste verdieping bevindt zich een negenruits rondboogvenster met aan weerszijden een zesruits rondboogvenster. Deze indeling herhaalt zich op de tweede en derde verdieping. In de geveltop bevinden zich twee tweeruits rondboogvensters met centraal een nis met het beeld van de heilige Bonifacius gevat in een hardstenen omlijsting.

De linkertravee bestaat uit vijf vensterassen met op elke verdieping vijf regelmatig verdeelde zesruits ramen. De travee eindigt in een mansardedak met vijf regelmatig verdeelde dakvensters. De linkertravee is identiek aan de rechtertravee.

De travee uiterst links bestaat uit een aanbouw geplaatst tegen een topgevel met hardstenen daklijst. De aanbouw met rechthoekig grondplan en een absis bestaande uit een kelder en drie bouwlagen wordt afgesloten door een schilddak. De topgevel eindigt in een klimmend boogfries waarboven een hardstenen daklijst met voluten aan de uiteinden. Centraal in de topgevel bevinden zich drie aaneengeschakelde rechthoekige vensters met hardstenen onder- en bovendorpels. Hieronder begint de nok van de aanbouw. Aan weerszijden van de nok bevindt zich een rechthoekig venster en een zesruits venster met halfrond bovenlicht afgeschuind door de helling van het dak. De absiszijde bestaat uit twee bouwlagen met op de begane grond drie glas-in-lood rosetvensters met smeedijzeren traliewerk. Op de eerste verdieping bevinden zich drie dichtgemetselde muuropeningen in de spaarvelden. In de rechterzijgevel bevinden zich op de begane grond vier regelmatig verdeelde zesruits vensters. Op de eerste verdieping bevinden zich vier regelmatig verdeelde gekoppelde glas-in-lood rondboogvensters. Onder de daklijst bevindt zich een bakstenen siermetselwerk bestaande uit een koppenrij, bloktandlijst en muizetandlijst. De rechterzijgevel van de aanbouw is identiek aan de linkerzijgevel van de aanbouw.

De travee uiterst rechts heeft een aanbouw van het type kruiskapel met vieringtoren, absis en zijkapellen. De transeptgevel eindigt in een topgevel met klimmend boogfries. In de geveltop bevindt zich een raampartij waaronder respectievelijk een roosvenster, een zuilengalerij en twee gekoppelde vensters. De gevel wordt aan weerszijden begrensd door steunberen. In de gevels van de zijkapel links van de absis bevindt zich op de begane grond een roosvenster met op de eerste verdieping een rondboogvenster, met steunberen op de hoeken. In de gevels van de rechthoekige rechterzijkapel bevinden zich rondboogvensters en rosetvensters.

De LINKERZIJGEVEL (noordgevel) bestaat uit vijftien vensterassen met in iedere as een kelderraampje in het rustica basement. Eén vensteras eindigt in een topgevel met aangekapt zadeldak. In deze as bevindt zich op iedere verdieping een samengesteld venster, bestaande uit een achtruits middenvenster, met drieruits zijvensters. De drie assen links en vijf assen rechts van deze as zijn identiek met regelmatig verdeelde achtruits ramen op iedere verdieping. Aansluitend volgen twee identieke assen met regelmatig verdeelde negenruits ramen. De rechthoekige samengesteld dakvensters in deze as wijken af. Deze bestaan uit een zesruits middenvenster aan weerszijden geflankeerd door een drieruits venster. Boven de dakvensters bevinden zich twee halfronde tweeruits dakvensters in de helling van de mansardekap. Uiterst rechts bevindt zich de zijgevel van de aanbouw.

De symmetrisch opgezette ACHTERGEVEL (oostgevel) is te verdelen in drie ongelijke traveeën met aan de buitenzijde twee zijarmen, haaks op de achtergevel. Centraal in de gevel eindigen drie vensterassen in een gebroken topgevel. In de vensterassen bevinden zich negen regelmatig verdeelde zesruits rondboogvensters met in de geveltop een ronde wijzerplaat met hardstenen omlijsting. Op de begane grond bevindt zich een uitbouw vergelijkbaar met de uitbouw in de voorgevel, zij het in een meer sobere vorm. Centraal in de gevel van de uitbouw met gesloten borstwering bevindt zich een centrale deur aan weerszijden geflankeerd door een zesruits venster. Links en rechts van de middenpartij bevinden zich vijf vensterassen met vijf regelmatig verdeelde negenruits ramen op de begane grond en tien zesruits ramen regelmatig verdeeld over de eerste en tweede verdieping. De uiterst linker vensteras verspringt ten opzichte van de andere assen en wordt afgesloten door vijf smalle gekoppelde drieruits ramen met een afwijkend dakvenster. De beide armen zijn identiek met uitzondering van het vierkante bouwvolume op de kop van de linkerarm. De rechterarm heeft op de kop een centrale vensteras met in de eerste drie bouwlagen een negenruits raam met een samengesteld twaalfruits dakraam. Deze as wordt an weerszijden geflankeerd door een blind spaarveld. De zeven vensterassen van linker- en rechterzijgevel van de rechterarm zijn identiek met uitzondering van de centrale vensteras. Aan de binnenplaatszijde bevindt zich in de middenas drie negenruits ramen boven elkaar.

De linkerarm is identiek met uitzondering van het vierkante bouwvolume opgebouwd uit drie bouwlagen met plat dak. De zijgevels van dit bouwvolume zonder lisenen en rondboogfries, bestaan uit drie vensterassen. In deze assen bevinden zich negen regelmatig verdeelde zesruits ramen. De kopgevel wijkt af op de begane grond en in de middenas waar in plaats van zesruits ramen negenruits ramen geplaats zijn. Eén zesruits rondboogvenster is bij wijze van experiment vervangen door een kunststof venster. Centraal op de tweede verdieping bevindt zich een balkon met smeedijzeren balustrade.

Het INTERIEUR is, ondanks de verbouwing omstreeks 1960, goed bewaard gebleven. Alle ramen (met uitzondering van één kunststof kozijn) zijn oorspronkelijk, evenals de deuren in het ex- en interieur. In de gang en trappartij met kleurrijke oorspronkelijke tegelvloer, bevinden zich zwart marmeren zuilen met entasis en gebeeldhouwde zandstenen kapitelen. De trap heeft een smeedijzeren leuning met houten railing. In de aanbouw met absis bevindt zich een originele balkenlaag met schildering. In het gebouw zijn verder nog aanwezig toiletruimten op de eerste verdieping en een theaterzaal op de zolderverdieping. In de kelder bevindt zich de voormalige bakkerij. In enkele zalen bevinden zich lambrizeringen en houten parketvloeren.

Waardering

JEZUIETENKLOOSTER van de architect KEUCHEN gebouwd in 1909.

- Van architectuurhistorisch belang als voorbeeld van een neoromaans klooster van de architect Keuchen met een redelijk gaaf bewaard ex- en interieur.

- Van stedenbouwkundige waarde als onderdeel van een complex gelegen aan de grens met Duitsland, bestaande uit het klooster, een kruisweg en een heilig hartbeeld.

- Van cultuurhistorische waarde als representatief voorbeeld van een Duitse kloosterorde, die het klooster als gevolg van het Kulturkampf plaatst buiten Duits grondgebied. Tijden de oorlogswinter heeft een belangrijke rol gespeeld als noodhospitaal van het Rode Kruis.

Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland

Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.

Locatie

Monumentnummer
514889
Complexnaam
St. Bonifatius
Provincie
Gemeente
Plaats
Complexomschrijving

Inleiding

COMPLEX bestaande uit een voormalig JEZUIETENKLOOSTER 'St. Bonifacius' van de architect A. KEUCHEN uit 1908, een uit veertien staties bestaande KRUISWEG en een HEILIG HARTBEELD.

Het complex bevindt zich aan de oostzijde van de Emmerikseweg, aan de zuidrand van de bebouwde kom van 's-Heerenberg, nabij de Duitse grens op Nederlands grondgebied.

In 1908 krijgt de Duitse architect Keuchen uit Aken de opdracht van de Duitse Provincie der Jezuïeten voor de bouw van een 'Exerzitienhaus und Noviziat' op 13 ha, 40 are en 20 centiare weiland te bouwen in 's-Heerenberg. De architect Keuchen maakt een ontwerp in neoromaanse stijl door gebruik te maken van lisenen, klimmende rondboogfriezen en rondboogvensters.

De keuze voor Nederlands grondgebied komt voort uit Bismarck's wantrouwen ten opzichte van het katholicisme waarbij in een wet van juni 1872 de jezuïetenorde in Duitsland onder toezicht wordt geplaatst. Monseigneur Damian en mgr. Van der Wetering verrichten de inwijding op 18 oktober 1910. In 1937 vertrekken de Jezuïeten in opdracht van de Bisschop van Munster naar Godesberg. De Witte Paters kopen het gebouw en gebruiken het tot 1958 als theologicum voor Engels sprekende missiën. Zij breiden het uit tot een zelfvoorzienend complex met de bouw van een boerderij, een bakkerij, een smederij, een eigen slachthuis en een kruidentuin met arboretum.

Gedurende de oorlogswinter 1944-45 biedt het Nederlandse Rode Kruis in het seminarie hulp aan zieken en gewonden. Tevens dient het seminarie als schuilplaats en opvang van oorlogsslachtoffers uit Kamp Rees. Met het vertrek van de Witte Paters in 1958 verdwijnt ook het museum in de crypte naar Berg en Dal (Afrika Museum). In dat jaar kopen de Salesianen van Don Bosco het voormalig Jezuïetenklooster te 's-Heerenberg vanwege een te krappe behuizing aan de Hoenderloseweg te Apeldoorn. In de jaren 1958-1961 breiden zij het klooster uit tot kleinseminarie en geven het de naam 'Don Rua'. Het seminarie krijgt een capaciteit van 240 leerlingen en zestig docenten. Met de verbouwing zijn de cellen op de tweede verdieping verdwenen, die op de eerste verdieping zijn blijven bestaan. De functie van de grote, hoge aula wijzigt in eetzaal, recreatiezaal en gymnastiekruimte. Het dak van het hoofdgebouw wordt vernieuwd. Tenslotte worden moderne voorzieningen aangelegd zoals centrale verwarming, sanitair, een zwembad en een tennisbaan. De bloeiperiode van het katholicisme is echter voorbij zodat in 1968 nog slechts vier paters het pand bewonen. In 1974 vestigt 'Gouden Handen' zich in het voormalig kleinseminarie en start met een creativiteitscentrum dat tot op heden te bezoeken is.

Het oorspronkelijke terrein van de Jezuïeten/ Witte Paters/ Salesianen is in de loop der tijd geslonken. De boerderij met slachterij en smederij is gesloopt, de grond hiervan is momenteel eigendom van de gemeente Bergh. De moestuin aan de noordwestzijde is gewijzigd in een geasfalteerde parkeerplaats. Aan de noordwest kant van het terrein bevindt zich nog een restant van de noord/west begrenzing. Deze begrenzing bestond uit een bakstenen afsluiting met open rondbogen gevuld met smeedijzeren sierwerk. De kern van het complex in neoromaanse stijl is nog in authentieke staat aanwezig. Huis Bergh, de neogotische R.K. kerk 'St. Pancratius' en het klooster zijn momenteel de enige panden die uitsteken boven de voornamelijk lage bebouwing van 's-Heerenberg.

Omschrijving

Het voormalig klooster/ kleinseminarie maakt indruk vanwege zijn enorme omvang in oppervlakte en bouwvolume. Het volledig onderkelderde hoofdgebouw met H-vormige plattegrond is opgebouwd uit drie bouwlagen en een zolderverdieping. Het geheel wordt afgesloten door een mansardekap met dakvensters. De gevels zijn opgetrokken in rode baksteen in kruisverband met rustica basement en een hardstenen daklijst. De muuropeningen zijn regelmatig verdeeld over de gevels met voornamelijk houten zesruits, achtruits en negenruits rondboogvensters. In de ingangspartijen bevinden zich oorspronkelijke houten deuren bewerkt met siersmeedijzer. Tegen de linker en rechtertopgevel in de westgevel bevindt zich een aanbouw met absis en glas-in-loodramen. De linker aanbouw bestaat uit drie bouwlagen, de rechter aanbouw is van het type kruiskapel met vieringstoren. De veertiendelige genummerde kruisweg bevindt zich in de tuin aan de oostzijde van het klooster in chronologische volgorde. De veertien delen zijn opgetrokken in gele en rode verblendsteen met wit geschilderde terracotta relief voorstellingen. Onder de voorstelling is in zwart marmer een geslepen tekst aangebracht. Het hardstenen heilig hartbeeld bevindt zich aan het einde van een zichtas, rechts achter in de tuin omsloten door een smeedijzeren hek.

Waardering

COMPLEX, bestaande uit een voormalig JEZUIETENKLOOSTER, KRUISWEG en HEILIG HARTBEELD gebouwd in de eerste kwart van de twintigste eeuw naar ontwerp van de architect KEUCHEN in opdracht van de Duitse provincie der Jezuïeten.

- Van architectuurhistorische waarde als voorbeeld van neoromaanse architectuur van de Duitse architect Keuchen met de voor deze stijl kenmerkende muurlisenen, spaarvelden en rondboogfriezen met als belangrijk onderdeel de kruiskapel met glas-in-lood roosvenster.

- Van stedenbouwkundig waarde vanwege de ensemblewaarde van een vrijstaand klooster omringd door een tuin rijkelijk voorzien van bomen. Met in de achtertuin een complete kruiswegstatie en een heilig hartbeeld. Tevens is van belang de ligging van een Duits complex op Nederlands grondgebied tegen de grens van Duitsland, net buiten de bebouwde kom van 's-Heerenberg als gevolg van de politiek van Bismarck.

- Van cultuurhistorische waarde als voorbeeld van de vestiging van de kloosterorden buiten het Duitse grondgebied als gevolg van het Kulturkampf. Het Kulturkampf geeft de strijd weer tussen Pruisen en de katholieke kerk omstreeks 1872-1878 waarbij Bismarck na de totstandkoming van het Duitse Rijk allerlei niet-nationale Groot Duitse strekkingen wantrouwde. Als gevolg hiervan wordt in juni 1872 een wet aangenomen waarin dit wantrouwen tot uiting komt en de jezuïetenorde onder toezicht wordt geplaatst. Daarnaast heeft het klooster dienst gedaan als noodhospitaal voor het Rode Kruis tijdens de oorlogswinter 1944-45 en de opvang van oorlogsslachtoffers uit Kamp Rees. Zowel de jezuïeten, als de Witte Paters als de Salesianen van Don Bosco hebben het complex in gebruik genomen als seminarie/klooster en hun waardevolle bijdrage geleverd aan de geschiedenis van het complex.

Eigenschappen

Functies
Functie Hoofdcategorie Subcategorie Functietype Is hoofdfunctie
Seminarie(F) Religieuze gebouwen Kerk en kerkonderdeel oorspronkelijke functie
Klooster Religieuze gebouwen Klooster, kloosteronderdl oorspronkelijke functie Ja
Adressen
Straat Getal Achtervoegsel Postcode Plaats Locatie Situatie Is hoofdadres
Emmerikseweg 17 7041 AV 's-Heerenberg Ja
Emmerikseweg 17 a 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 19 a 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 19 b 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 21 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 23 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 25 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 27 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 29 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 31 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 33 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 35 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 37 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 39 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 41 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 43 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 45 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 47 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 49 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 51 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 53 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 55 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 57 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 59 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 61 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 63 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 65 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 67 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 69 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 71 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 73 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 75 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 77 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 79 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 81 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 83 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 85 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 87 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 89 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 91 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 93 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 95 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 97 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 99 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 101 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 103 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 105 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 107 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 109 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 111 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 113 7041 AV 's-Heerenberg
Emmerikseweg 115 7041 AV 's-Heerenberg
Types
Hoofdcategorie Subcategorie Beschrijving Notitie
Religieuze gebouwen Kerk en kerkonderdeel Klein seminarie
Percelen
Kadastraal perceel Kadastrale sectie Kadastraal object Appartement Kadastrale gemeente
I 2577 's-Heerenberg
Bouwperioden
Start Eind Notitie Beschrijving
1908 1908 vervaardiging
1937 1958 bouw boerderij, bakkerij, smederij, slachthuis, arboretum verbouwing
1958 1961 Klein seminarie verbouwing
Naar boven