Omschrijving van het complex
In structuur en deels in detail gaaf bewaarde buitenplaats met HOOFDGEBOUW (1), HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG (2), TOEGANGSBRUG (3), DUIVENTOREN (4), TUINMUUR MET KAS EN VERANDA (5), BRUG (6).
In de uiterste hoek van Gelderland tegen de Duitse grens en aan de Oude IJssel ligt de historische buitenplaats Landfort, die voor het eerst in 1434 onder de naam 'Lanckvoort' werd vermeld. Volgens een verkoopadvertentie uit 1610 bestond het goed uit 'sijn huijs ende hoofstadt, graften, wallen, bomgaert ende hoven'. Het zeventiende-eeuwse blokvormige huis bezat hoektorens, zoals te zien is op de tekening van Abraham de Laan uit 1731. In de zeventiende en achttiende eeuw werd de aanleg uitgebreid en verrijkt, blijkens een verkoopadvertentie uit 1792 waarin het herenhuis 'leggende rondom in gragten, voorts schuuren, stallingen, koetshuis en oranjerie, hoven, boomgaarden, cingels, vyvers, allees, opgaande boomen, slinger, sterre en hakhouts-bossen' staan vermeld. Hieruit blijkt dat er naast een formele aanleg ook een eerste aanzet tot een aanleg in landschapsstijl aanwezig was, die waarschijnlijk onder het beheer van de toenmalige eigenaren C.G. van Spaen en A.G. van Tengnagell tussen 1783 en 1790 tot stand gekomen is. In een advertentie van 1800 worden ook 'een duivenvlucht en menagerie, ophaalbruggen en schoone wandelingen' genoemd. Na verschillende malen in andere handen te zijn overgegaan, kocht in 1823 dr. Johann Albert Luyken (medicus en botanicus) het goed voor zijn zuster Christina Margeretha, weduwe van B.H.D. Waltmann. In 1834 ging Luyken zelf op Landfort wonen. Een plaatselijke architect, J.T. Übbing uit Anholt, kreeg direct in het jaar van de aankoop de opdracht om de buitenplaats op te knappen. Het huis werd, met behoud van de oude kern, verbouwd in historiserende Duitse barokstijl en met twee kwartronde vleugels uitgebreid. Ook de parkaanleg werd onder handen genomen, zo is op twee opmetingstekeningen van Ubbing uit 1823 en 1825 te zien dat de aanleg op enkele onderdelen in vroege landschapsstijl is gewijzigd. De kaart uit 1825 toont het reeds verbouwde huis en de duiventoren gelegen op een eiland omgeven door een singel, haaks georiënteerd op de rechte oprijlaan (zw-no). Het terrein binnen de singel is sterk verlandschappelijkt met kronkelende paden en middels een slingerpad verbonden met het in de verkoopadvertentie uit 1792 genoemde slingerbosje ('Schipbosch') in de zuidoosthoek. Het rechthoekige stramien van akkers en weilanden aan weerszijden van de oprijlaan met een sterrenbos en een geometrisch deel met visvijver is in deze fase niet verlandschappelijkt. Kort na deze aanleg is het park integraal door de tuinarchitect J.D. Zocher jr. in landschapsstijl veranderd, waarvan een ontwerptekening bewaard is gebleven. Deze structuur is thans nog gaaf aanwezig. Het harmonieuze karakter van de aanleg wordt bewerkstelligd door vloeiend verlopende gebogen lijnen, die de akkers, weilanden en bospartijen tot één geheel samenvoegen. De singel is in golvende lijnen vergraven en de oorspronkelijke oprijlaan is met een flauw verlopende bocht in westelijke richting verlegd. Nieuwe landschapselementen zijn het ovale grafeiland ten zuiden van de oprijlaan en het parkbos langs de zuidrand. Tevens is aan de noordzijde een nieuwe toegang over de oude IJssel gerealiseerd, aansluitend op de weg Anholt en Gendringen. Naast de reeds genoemde ontwerptekeningen zijn er tevens negentiende-eeuwse ontwerpen bewaard gebleven van het huis, duiventoren, twee bruggen, koetshuis, botenhuis en hek. Uit briefwisseling is bekend dat L.P. Zocher enkele ontwerpen heeft gemaakt. Door bombardementen in de Tweede Wereldoorlog is het koetshuis afgebrand en het huis zwaar beschadigd. Nadat het goed in 1970 in bezit van 'Het Geldersch Landschap' kwam, is tussen 1976-1977 het park enigszins hersteld (aanplant bomen, schoonmaak grachten en uitgraven visvijver) en is in 1980 het casco van het huis gerestaureerd onder supervisie van de Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen. Sinds 1998 is het terrein binnen de singel inclusief de opstallen in erfpacht uitgegeven aan de Stichting Rhyngeest. Deze stichting zal de restauratie van het interieur voltooien, waarna het huis weer bewoond zal gaan worden.
Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven. De buitenplaats wordt aan de west- en oostzijde begrensd door wei- annex bouwlanden, aan de noordzijde door de Oude IJssel en aan de zuidzijde door de Landfortseweg.
Waardering
De HISTORISCHE BUITENPLAATS LANDFORT is van algemeen cultuur-, architectuur- en tuinhistorisch belang:
- vanwege de ouderdom;
- vanwege het in oorsprong 17de-eeuwse hoofdgebouw, dat rond 1823 zijn huidige Duits barokke uiterlijk heeft gekregen;
- vanwege de gaaf bewaarde eenheid van het vroeg-19de-eeuws huis met park in landschapsstijl;
- vanwege de aanleg in landschapsstijl naar ontwerp van de tuinarchitect J.D. Zocher jr.;
- vanwege de visuele samenhang tussen de complexonderdelen.
