Omschrijving van het complex
In structuur en deels in detail gaaf bewaarde buitenplaats met HOOFDGEBOUW (1), HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG (2), KOETSHUIS (3), TUINMUUR (4), KOUDE BAKKEN (5), HOUTEN SCHUUR (6), TUINKOEPELS (7 en 8), PRIEEL (9), OOIEVAARSNEST (10). In 1651 kocht Cornelis van Rosenburgh een 'stuck teelland' waar deze een 'aensienlicke, playsant groot ende welgetimmert huis' liet bouwen met een 'grotte vermaeckelicke tuyn ende welbeplanten boomgaart' (verkoopakte 1667). Van 1726 tot 1733 was Ds. Paridanus Schrijver de eigenaar van Oostergeest, deze liet de tuinen in formele stijl aanleggen (zie een kaart uit ca. 1730 op het huis). De in de as van het huis liggende toegangsweg werd door Schrijver in 1729 verbreed 'tot een ordentelijke laen en weg'. Loodrecht op de as voor het huis een dwarsas naar het noorden die een zicht bood op de weilanden. Deze zichtas (lindenlaan) is thans nog aanwezig. In 1839 werd de oprijlaan vergraven 'met eene slingering', zoals te zien is op een litho van P.J. Lutgers uit ca.1860, maar al vrij snel daarna werd de oprijlaan verlegd tot het huidige rechte verloop ten zuiden van de aanleg. De plattegrond en het aanzicht van het huis, en de structuur en omtrek van de tuinaanleg komen thans nog grotendeels overeen met de kaart uit ca.1730. In het begin van de negentiende eeuw werd een deel van de aanleg in landschapsstijl vergraven. In een koopakte uit 1839 was sprake van een 'Engelsche partij (..) een goudvischkom en een bergje; zijnde overigens de plaats beplant met vele opgaande beuken (..) doorsneden met fraaye wandelingen en vijvers'. De kom is in de jaren dertig van de 20ste eeuw gedempt, maar het bergje vormt nog steeds het centrum van de huidige landschappelijke aanleg. In 1850 werd het goed verworven door de familie Leemans in wiens bezit Oostergeest zich thans nog bevindt. Een kaart uit 1850-1860, die waarschijnlijk werd gemaakt als situatieschets van de nieuwe rechte oprijlaan, toont de bestaande vroeg-landschappelijke aanleg met slingerpaden en boomgroepen. Het padenverloop is sindsdien vrijwel geheel intact gebleven.
Het toegangshek naar het huis (1997) en de Kwakelbrug in de parkaanleg (1975) zijn vanwege de reconstructie en de recente leeftijd en de vernieuwde vormgeving voor de bescherming van ondergeschikt belang doch vormen wel karakteristieke onderdelen van de buitenplaats. De vijf bunkers gelegen binnen de parkaanleg zijn voor de bescherming van de historische buitenplaats van ondergeschikte betekenis.
Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven. Aan de oostzijde vormt de Herenweg de grens van de buitenplaats, de westzijde volgt aan de westkant het pad Klinkenberg rondom het weiland (perceel D/1461) tot in de Klinkenbergerpolder. De noordgrens wordt bepaald door een sloot tussen de parkaanleg en bouwland, de zuidgrens door de oprijlaan (Laan van Oostergeest)terzijde van de volkstuintjes, de kerkhofmuur tussen de tuinaanleg en de kerkruïne en vervolgens ten zuiden van het pad Klinkenberg.
Waardering
De HISTORISCHE BUITENPLAATS OOSTERGEEST is van algemeen cultuur-, architectuur- en tuinhistorisch belang:
- vanwege het gaaf bewaard gebleven 17de-eeuwse hoofdgebouw dat in sober classicistische stijl is uitgevoerd met 18de-eeuwse detaillering;
- vanwege de deels in structuur deels in detail historische tuin- en park aanleg in landschapsstijl uit de eerste kwart van de 19de-eeuw, waarin formele 18de-eeuwse elementen een plaats hebben gekregen;
- vanwege de visuele samenhang tussen de complexonderdelen.
