Omschrijving
HISTORISCHE BUITENPLAATS RENSWOUDE (Dorpsstraat 3, Renswoude). De historische buitenplaats Renswoude grenst aan de zuid-oostzijde van het dorp Renswoude en dateert in oorsprong uit ca. 1422. In deze tijd werd op de plaats van het huidige huis Renswoude een slot gebouwd, ook wel de Borchwal genoemd. In 1534 werd het slot op de lijst van Stichtse ridderhofsteden geplaatst; hoe het er destijds uit zag is niet bekend. In 1623 kocht Johan van Reede het slot inclusief de omliggende terreinen en bouwde, vermoedelijk ter plaatse van de Borchwal, een geheel nieuw huis dat in 1654 was voltooid. Het ontwerp van het in een Hollands-classicistische stijl gebouwde huis wordt toegeschreven aan de Utrechtse bouwmeesters Gijsbert Theunisz. van Vianen en Pieter Jansz. van Cooten. De historische tuin- en parkaanleg van Renswoude dateert in opzet uit de bouwperiode van kasteel Renswoude in het midden van de 17de eeuw, maar als stichters van het huidige park moeten Frederik Adriaan van Reede en Maria Duyst van Voorhout worden gezien. Frederik Adriaan, kleinzoon van Johan van Reede, begon waarschijnlijk tussen 1682 en 1699 met de verfraaiing van het park. Vermoedelijk liet zijn echtgenote in 1708 de imposante waterallee of 'grand canal' ten noorden van het kasteel graven. In 1818 werd binnen de formele aanleg door J.D. Zocher sr. het park in landschapsstijl heraangelegd; vijverpartijen werden vergraven en van meer natuurlijk verlopende oevers voorzien. Het 'grand canal' bleef in originele staat bestaan, evenals in grote lijnen de structuur van de oude lanen. In het terrein werden doorzichten gecreëerd waardoor de weilanden ten zuid-westen van de historische aanleg door middel van coulissen en boomgroepen bij de aanleg zijn gaan behoren, tevens werden in de aanleg heuvels opgeworpen. In 1968 werd kasteel Renswoude met omliggende terreinen ondergebracht in de familiestichting Taets van Amerongen tot behoud van Renswoude en het park met waterallee werd overgedragen aan de Stichting Het Utrechts Landschap. De volgende onderdelen maken deel uit van de historische tuin- en parkaanleg van kasteel Renswoude: de vermoedelijk in oorsprong uit de 17de eeuw stammende duiventoren, de langhuisboerderij ("kasteel-" of "huisboerderij") met bakhuis uit 1866, de vroeg-19de-eeuwse voormalige timmerschuur ("langhuisboerderij" of het "Witte huisje"), het prieel ("Weesje") uit ca. 1860, de tuinmuur uit ca. 1800, vijf vroeg-18de-eeuwse tuinvazen met deksel, twee vroeg-18de-eeuwse tuinvazen met 'kinderoptocht', drie tuinbanken uit ca. 1900, zeven 18de-eeuwse lage sokkels waarop ronde bollen, vier 18de-eeuwse tuinvazen voorzien van schelp- en bladmotieven, zes bustes uit ca. 1700, de 19de-eeuwse vaste brug, vroeg 18de-eeuws toegangshek, twee 19de-eeuwse toegangshekken ("Kerkhek" en "Groene hek") tot het park, een in oorsprong uit 1860 daterende schoorsteen in een kinderspeelhuisje en twee 17de-eeuwse kanonlopen. De historische buitenplaats Renswoude wordt in het noorden begrensd door de bebouwing van het dorp Renswoude en de Arnhemseweg en heeft de 700 meter lange waterallee als uitloper, in het zuiden en oosten vormt de Emminkhuizerlaan de begrenzing en in het westen vormen de weilanden waarin enkele boomgroepen en de coulisse-achtige zoom de grens. De omgrenzing van de historische buitenplaats Renswoude is aangegeven op de bij de registeromschrijving bijbehorende kaart.
De historische buitenplaats Renswoude is uit de volgende samenstellende onderdelen opgebouwd:
1. Hoofdgebouw (Kasteel Renswoude), zie voor omschrijving hierna;
2. Historische tuin- en parkaanleg, zie idem;
3. Bouwhuis noord, zie idem;
4. Bouwhuis zuid, zie idem;
5. Duiventoren, zie idem;
6. Langhuisboerderij ("kasteelboerderij" of "huisboerderij") met bakhuis, zie idem;
7. Timmerschuur ("langhuisboerderij" of "Witte huisje"), zie idem;
8. Prieel ("Weesje"), zie idem;
9. Moestuinmuur, zie idem;
10. Twee tuinvazen bij toegangshek, zie idem;
11. Twee tuinvazen bij bordestrap, zie idem;
12. Drie tuinbanken, zie idem;
13. Twee lage sokkels met ronde bollen, zie idem;
14. Vijf lage sokkels met ronde bollen, zie idem;
15. Vijf tuinvazen, zie idem;
16. Twee tuinvazen, zie idem;
17. Zes bustes, zie idem;
18. Brug, zie idem;
19. Toegangshek voorplein, zie idem;
20. Toegangshek noord ("Kerkhek"), zie idem;
21. Toegangshek zuid ("Groene hek"), zie idem;
22. Schoorsteen in kinderspeelhuisje, zie idem;
23. Twee kanonlopen, zie idem.
De historische buitenplaats Renswoude is in cultuur-, architectuur- en tuinhistorisch opzicht van algemeen belang vanwege:
- het kasteel Renswoude, dat omstreeks 1654 werd gebouwd en waarvan het ontwerp wordt toegeschreven aan Gerard Theunisz. van Vianen en Pieter Jansz. van Cooten;
- de deels in structuur en deels in detail gaaf bewaard gebleven historische tuin- en parkaanleg in landschapsstijl, door J.D. Zocher aangelegd tussen 1810 en 1818 binnen een nog in hoofdlijnen bestaande 16de- en 17de-eeuwse formele aanleg;
- de uit 1708 daterende 700 meter lange waterallee of grand-canal;
- de visuele samenhang tussen de complexonderdelen;
- de ornamentele waarde van de complexonderdelen.
