Inleiding

Complex van het voormalige Kamp Westerbork. De bescherming betreft de volgende onderdelen: DIRECTEURSWONING, BUNKER, AARDAPPELBEWAARPLAATS en RIOOLWATERZUIVERINGSINSTALLATIE. In 1939 kwam de Nederlandse regering tot de conclusie dat het verblijf van joodse vluchtelingen beter geregeld moest worden. In plaats van de vele kleine kampen werd besloten een centraal kamp op te richten. In totaal was ongeveer 25 hectare grond nodig met mogelijkheden van land- en tuinbouw, niet te ver van een stad of dorp in verband met aanvoer van materialen, medische verzorging en dergelijke. Aanvankelijk werd gedacht aan een terrein op de Veluwe. Hiertegen kwam bezwaar van de ANWB en van Koningin Wilhelmina. Uiteindelijkbleek een stuk heideveld in Westerbork beschikbaar. Op 19 juli 1939 werd opdracht gegeven tot de bouw van het kamp. Het ontwerp was afkomstig van architect L. Bok (directeur Onderhouds- en Uitbreidingswerken bij de Rijksgebouwendienst te 's Gravenhage).

Na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog besloot de Duitse bezetter om het vluchtelingenkamp in gebruik te nemen als doorgangskamp naar de werkkampen (in werkelijkheid vernietigingskampen) in Duitsland en Polen. Op 1 juli 1942 werd het kamp door de 'Befehlshaber der Sicherheitspolizei' overgenomen; bij die gelegenheid kreeg het inmiddels fors uitgebreide kamp de naam Polizeiliches Judendurchgangslager. Het kamp kreeg als gevolg van deze functiewijziging een geheel ander karakter met prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens. SS-Obersturmfuhrer Albert Konrad Gemmeker had de opdracht om de deportatie zo optimaal mogelijk te laten verlopen. Daartoe liet hij de organisatie zoveel mogelijk over aan de gevangenen zelf. Het leven in het kamp werd, om opstanden en incidenten te voorkomen, zo draaglijk mogelijk gemaakt. Zo waren er een winkel, een kantine, een postkantoor en een ziekenhuis aanwezig. In verband met een zo optimaal mogelijk voorzieningenniveau moeten ook de bouw van een rioolwaterzuiveringsinstallatie en een aardappelbewaarplaats gezien worden.

Gemmekers systeem was even geraffineerd als doortrapt. Het leven in het kamp werd beheerst door het transport en in totaal werden ruim 100.000 mensen gedeporteerd. In de woorden van Abel J. Herzog was Westerbork een ander woord voor de dag van het Laatste Oordeel. Na de bevrijding is het kamp eerst in gebruik geweest als interneringskamp voor NSB'ers, als militair kampement en deed het dienst als opvang voor uit Nederlands-Indie gerepatrieerden. Vervolgens is het tot 1971 in gebruik geweest als vestigingsplaats voor Zuid-Molukkers. In datzelfde jaar werden de laatste barakken gesloopt.

Het voormalig kampterrein en de resterende objecten (met uitzondering van de directeurswoning) zijn nu in gebruik bij het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.

Waardering

Het complex Kamp Westerbork en in het bijzonder de resterende oorspronkelijke bouwwerken zijn van (inter- )nationaal cultuurhistorisch belang vanwege de specifieke functie en de bijzondere betekenis voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog. De resterende bouwwerken zijn daarnaast van architectuurhistorisch belang vanwege de typologie, het materiaalgebruik alsmede vanwege de zeldzaamheid op nationaal niveau. De herinneringswaarde van het complex is zeer groot.