Het is handig om al in een vroeg stadium contact te zoeken met de gemeente

Voor het herstellen, verplaatsen, veranderen of (gedeeltelijk) slopen van een monument is een omgevingsvergunning nodig. En let op: ook voor schilderen in een andere kleur geldt dat! De regels waar monumenteigenaren aan moeten voldoen staan in de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo), het Besluit omgevingsrecht (Bor), de Erfgoedwet en in het geval van gemeentelijke en provinciale monumenten in de gemeentelijke of provinciale monumentenverordening. De Wabo en het Bor gaan in 2021 op in de Omgevingswet. Monumentenverordeningen moeten dan opgenomen worden in het omgevingsplan.

Anne: ‘Het is handig om al in een vroeg stadium contact te zoeken met de gemeente. Daar kunnen eigenaren aan een adviseur monumenten hun plannen voorleggen. Ik zet eigenaren graag al in het voortraject op het goede spoor. Zo is hun plan kansrijker, als het definitief wordt ingediend. Ik laat daarom ook al in het voortraject de secretaris van de monumentencommissie mee kijken.’

U kunt online alvast een vergunningencheck(externe link) doen, maar zie dat niet als vervanging van het gesprek met de gemeente! Sommige gemeenten hebben ook een online-optie voor vooroverleg. U kunt dan een ambtenaar mee laten kijken in uw concept-plannen. Gebruik voor deze optie de knop ‘vooroverleg’. 

Ik kan op locatie aangeven welke onderdelen van monumentale waarde zijn

Anne gaat bij het eerste contact vaak naar de eigenaren toe. ‘Dan hoor ik wat de eigenaar wil met het pand. Wat wil hij realiseren in het monument, wat wil hij wijzigen?  We kijken samen hoe de ideeën van de eigenaar in het monument ingepast kunnen worden. Dat is een puzzel waar je samen uit wilt komen. Hoe kunnen de plannen met voldoende oog voor de cultuurhistorische waarden gerealiseerd worden? Het is dan van belang dat ik het monument echt kan zien. Ik kan op locatie aangeven welke onderdelen van monumentale waarde zijn en waar in het monument ruimte is voor een nieuwe functie of hoe dit specifieke historische pand te verduurzamen is. Het blijft maatwerk.’

TIP 1: Kom altijd langs bij je gemeente voor vooroverleg.

TIP 2: Schakel vakmensen in, zoals een restauratiearchitect of een aannemer met restauratie ervaring.  

TIP 3: Wilt u bij nader inzien iets op een andere manier aanpakken, dan in de vergunning staat beschreven, overleg dan op tijd met de gemeente!  

Van veel monumenten staat een beschrijving online, met omschrijvingen van relevante elementen. Is die beschrijving eventueel bruikbaar om te bekijken wat het behouden waard is? Anne: ‘In het monumentenregister staan wel overwegingen waarom een pand aangewezen is als monument, maar het betreft slechts een identificerende beschrijving. Ik ga altijd echt op locatie kijken om te kunnen bezien wat van cultuurhistorische waarde is.  Het monument zelf met zijn karakteristieken is dus de richtlijn voor eventuele plannen en niet de beschrijving in het register, dat immers te beperkt is.’

Nieuwe functie moet bijdragen aan de instandhouding van de cultuurhistorische waarden

Nogal wat eigenaren willen graag een nieuwe activiteit beginnen in hun monument, zoals een B&B. Die plannen kunnen in strijd zijn met het bestemmingsplan en dan volgt er soms een zwaardere procedure, al is ‘zwaar’ relatief. Anne: ‘In onze gemeente hebben wij voor buitenplaatsen een dubbelbestemming opgenomen in het bestemmingsplan, waardoor we op een relatief eenvoudige manier de functie van het hoofdgebouw of een bijgebouw kunnen wijzigen. De instandhouding van een buitenplaats, met monumentale gebouwen en een historische tuin- en parkaanleg is kostbaar.  Een andere functie, zoals bijvoorbeeld een B&B of een vergaderaccomodatie, kan een nieuwe economische drager vormen.  Een belangrijke voorwaarde voor het toestaan van een nieuwe functie is wel dat deze bijdraagt aan de instandhouding van de cultuurhistorische waarden en dat deze met respect voor deze waarden kan worden ingepast.’ 

Regulier onderhoud is niet vergunningplichtig

Niet al het werk is vergunningplichtig. Anne helpt de eigenaren ook daarmee: ‘Mocht de eigenaar ook vergunningvrije onderhoudswerkzaamheden willen uitvoeren, dan geef ik daar ook tips en advies over. Voorbeelden van vergunningvrije werkzaamheden zijn het schilderen van vensters in dezelfde kleur of het vervangen van kapotte dakpannen van hetzelfde type. Dat is gewoon, regulier, onderhoud en dat is niet vergunningplichtig. Dat zijn dus activiteiten waar de eigenaar meteen al mee kan beginnen. Ik kan ook aangeven of iets echt nodig is: een aannemer zegt misschien dat alle kozijnen rot zijn en aan vervanging toe, terwijl wij toch echt gaan voor zoveel mogelijk behoud. Dan kiezen we liever voor aanhelen dan voor vernieuwen.  Het vervangen van kleine rotte onderdelen van een kozijn is ook niet vergunningplichtig, mits de nieuwe delen van hetzelfde type hout zijn en dezelfde vormgeving en profilering hebben. Voor het vervangen van een compleet kozijn of grote delen van een kozijn is wel een vergunning nodig. Wel is het verstandig om ook bij niet-vergunningplichtige zaken het advies in te winnen van de adviseur monumenten. Die kan goede tips geven over onderhoud en aangeven of iets echt wel nodig is. Dat bespaart ook geld.’

Een monumentencommissie bestaat uit onafhankelijke deskundigen. Zij kijken naar het plan voor het monument en geven onafhankelijk advies. De gemeente is verplicht een dergelijk advies aan te vragen. Anne: ‘De gemeente zorgt er dus ook voor dat deze commissie tijdig bij het project betrokken wordt.’

De eigenaar kan de adviezen en opmerkingen meenemen in het definitieve plan

Bij een rijksmonument moet de gemeente in sommige gevallen, bijvoorbeeld bij reconstructie, functiewijziging, ingrijpende wijziging of (gedeeltelijke) sloop, advies vragen aan de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Ligt het rijksmonument in het buitengebied, dan moet ook de provincie betrokken worden bij de plannen. Anne: ‘Het is handig om iedereen al in de schetsplanfase mee te laten kijken. Ik betrek de adviesinstanties daarom ook in het voortraject bij het schetsplan. Dan neem je iedereen alvast mee. De eigenaar kan de adviezen en opmerkingen meenemen in het definitieve plan en zo goed beslagen ten ijs komen.’

Het is een zoektocht om een goede balans te vinden tussen behoud van de monumentale waarde en verduurzaming

Anne ziet het voordeel van het inschakelen van vakmensen: ‘Een restauratiearchitect en een aannemer met ervaring op het gebied van monumenten kunnen plannen voor monumenten goed uitwerken en realiseren. Bij plannen voor verduurzaming is het belangrijk om ook een goede bouwfysicus met verstand van monumenten in te schakelen. Het is een zoektocht om een goede balans te vinden tussen behoud van de monumentale waarde en verduurzaming.’

Veel eigenaren willen iets aanbouwen of een apart gebouw op het perceel zetten. Anne: ‘Voor een aanbouw is altijd een vergunning nodig, net als voor het bouwen bij een monument. Ga hierover ook tijdig in gesprek met de contactpersoon bij de gemeente.’

Sommige gemeenten hebben kortingen of soms zelfs vrijstellingen voor monumenteigenaren

Leges zijn de kosten die de aanvrager betaalt voor het in behandeling nemen van een vergunningaanvraag. Anne vertelt: ‘De kosten voor een vergunning zijn per gemeente anders. Sommige gemeenten hebben kortingen of soms zelfs vrijstellingen voor monumenteigenaren, het is dus slim hiernaar te informeren.’

Ook voor duurzaamheidsmaatregelen, zoals isoleren of energie opwekken, is een vergunning nodig. Wat wel en niet kan verschilt per monument. Sommige gemeenten rekenen voor duurzaamheidsmaatregelen bij een monument een lager legestarief. Dan is er sprake van ‘groene leges.’ Vraag hiernaar bij de gemeente.

Gemeenten hebben toezichthouders die van tijd tot tijd langs komen om de uitvoering van de werkzaamheden te bekijken. Anne: ‘Als iemand zaken toch anders blijkt uit te voeren dan in eerste instantie het plan was, dan gaan we daarover uiteraard in gesprek. Als de eigenaar af wil wijken van de vergunning, raden wij aan om hierover tijdig in overleg te treden met de gemeente. Dan kunnen we samen kijken naar een goede oplossing, met respect voor het monument en oog voor de wensen van de eigenaar.’

Veel gemeenten hebben een casemanager of bouwplantoetser die de procedure begeleidt

Als het komt tot een daadwerkelijke aanvraag van de omgevingsvergunning, dan kan deze naast de activiteit monument, ook nog andere activiteiten bevatten, zoals een activiteit bouwen en een activiteit handelen in strijd met de regels ruimtelijke ordening (in strijd met het bestemmingsplan). Anne licht toe: ‘Veel gemeenten hebben een casemanager/bouwplantoetser die de procedure begeleidt, de termijnen bewaakt en controleert of aanvragen voor een omgevingsvergunning volledig zijn. De casemanager toetst de aanvraag, verzamelt alle benodigde adviezen en zorgt uiteindelijk voor het besluit op de vergunningaanvraag.’

Een reguliere procedure mag maximaal 8 weken duren

Als het vooroverleg is geweest en u de input heeft verwerkt, kunt u uw aanvraag online indienen bij het omgevingsloket(externe link). Anne: ‘Dan gaat ook de termijn lopen. Een reguliere procedure mag maximaal 8 weken duren, met nog een maximale verlengingsmogelijkheid van nog eens 6 weken. Als er een adviesplicht is van bijvoorbeeld de Rijksdienst of er is sprake van een bestemmingsplanwijziging, dan is een uitgebreide procedure nodig. Dan komen we op een termijn van maximaal 26 weken.’

U kunt tot zes weken na de beschikking bezwaar maken

Als de gemeente een besluit neemt over een aanvraag voor een omgevingsvergunning waar u niet tevreden over bent, dan kunt u tot zes weken na dat besluit (de beschikking) bezwaar maken. Ook kunt u de rechtbank vragen om een voorlopige voorziening. Wanneer u je bezwaar heeft gemaakt, en dat bezwaar is niet gehonoreerd, dan kunt u nog in beroep bij de rechtbank en eventueel daarna nog in hoger beroep bij de Raad van State.

Vaak is er bij een bestemmingplanwijziging of een ingrijpende wijziging of reconstructie een uitgebreide procedure. Dan neemt de gemeente eerst een ontwerpbesluit.  Daar kunt u dan gedurende zes weken met een zogenaamde ‘zienswijze’ op reageren. Daarna volgt het definitieve besluit. Bent u het niet eens met dat definitieve besluit dan heeft u nog zes weken de tijd om beroep aan te tekenen bij de rechtbank. Tegen de uitspraak van de rechtbank staat weer hoger beroep open bij de Raad van State.