Inleiding

Het COMPLEX NH OPSTANDINGSKERK MET TRAP en PASTORIE, bijgenaamd de 'Kolenkit' is een verdiepingskerk uit 1956 en staat in de Amsterdamse wijk Bos en Lommer. Het is de tweede van zes naoorlogse Nederlandse Hervormde kerken van de bekende architect en latere hoogleraar bouwkunde ir. Marius Duintjer. Duintjer zocht in zijn ontwerpen naar een middenweg tussen modernisme en traditionalisme (shake-hands). De kerkontwerpen van Duintjer weerspiegelen de gewijzigde opvattingen over de rol van de (Nederlandse Hervormde) kerk in de samenleving. Was de kerk aanvankelijk alleen bedoeld voor de eredienst, na de Tweede Wereldoorlog moest deze steeds nadrukkelijker ook een sociaal-maatschappelijke functie gaan vervullen. Door de gewijzigde functies verandert ook de vormgeving. De traditionele typologie van toren(s) en een schip wordt steeds meer verlaten. De eerste twee kerken van Duintjer, de Kruiskerk in Amstelveen en de Opstandingskerk (Kolenkit) in Amsterdam Bos en Lommer, hebben nog deze traditionele indeling en worden wel de 'kathedraalkerken' genoemd. De andere vier, waaronder de Thomaskerk in Zeist, staan als 'bungalowkerken' bekend. De Opstandingskerk werd gebouwd in 1956. Het was het eerste gebouw in dit deel van de wijk Bos en Lommer. Door de vrije ligging, de hoogteverschillen in en om het gebouw en vooral de bijzondere toren, was de kerk prominent aanwezig en groeide uit tot het icoon van de wijk. De bijnaam 'Kolenkit', omdat de toren daar sprekend op leek, kreeg landelijke bekendheid. Functioneel weerspiegelt de kerk de veranderde opvatting over de rol van de kerk in de samenleving. De kerk wilde naast een religieuze ook een maatschappelijke rol vervullen, als ontmoetingsplek voor de vele jonge gezinnen uit de buurt. Duintjer hield nog vast aan de typologie van een traditionele kerk met toren, maar bouwde onder de kerkzaal een souterrain, waarin een wijkcentrum werd gevestigd. De naastgelegen en tot het ontwerp behorende pastorie werd veelzeggend met beide verdiepingsniveaus verbonden. In het interieur van de kerk, dat tot het totaalontwerp behoort, bouwde Duintjer voort op de Kruiskerk in Amstelveen. In de ovale kerkzaal is door middel van smalle vensters over de volle hoogte van de harmonicavormige zijwanden (coulissen) een uitzonderlijk zachte, bijna mystieke lichtinval gecreëerd. Door de bewuste samenvoeging van de Avondmaalstafel en banken, doopvont en kansel op een bordes (koor) probeerde Duintjer een nieuw evenwicht tussen Woord en liturgie te bewerkstelligen, de discussie in de kerk van die tijd weerspiegelend. Het centraal in het koor geplaatste vrijstaande houten kruis werd op speciaal verzoek van de kerkelijke gemeente vervaardigd. Duintjer ontwikkelde zich tot een belangrijk architect van ondermeer kerken, bedrijfsgebouwen en ziekenhuizen. De Opstandingkerk / Kolenkit kreeg veel binnen- en buitenlandse aandacht. De kritieken waren over het algemeen zeer lovend. De kerk is het icoon van Bos en Lommer, ook al is de zeer prominente en van verre herkenbare ligging grotendeels teniet gegaan door hoogbouw in het kader van een grootscheepse herstructurering van de wijk. Wel bewaard gebleven zijn de diverse trappen en bordessen, die de hoogteverschillen aan de west- en noordzijde van kerk en pastorie overbruggen. Aan de oostzijde ligt een eenvoudig plantsoen dat de ovale plattegrond van de kerk annex wijkcentrum volgt en is voorzien van het oorspronkelijke hekje.

Omschrijving

De NH OPSTANDINGSKERK MET TRAP en PASTORIE, bijgenaamd de 'Kolenkit' uit 1956 naar ontwerp van ir. M. Duintjer is een verdiepingskerk en bestaat uit een harmonicavormige kerkzaal met eronder een wijkcentrum en eraan vast gebouwd de pastorie. Op de zuidwesthoek staat de karakteristieke kolenkitvormige klokkentoren. De toren is fysiek met de kerk verbonden maar werkt als een zelfstandige entiteit. De NH OPSTANDINGSKERK is typologisch bijzonder als voorbeeld van een verdiepingskerk: het wijkcentrum bevindt zich in het souterrain onder de kerk. De steile en hoge TRAP met bordes aan de westzijde verleent een zekere monumentaliteit aan de hoofdentree van de kerk. De PASTORIE staat aan de noordzijde van de kerk en heeft entrees op verschillende niveaus, aan zowel de west- als oostzijde. Een lager tussenlid met blinde gevels verbindt de pastorie ook via het interieur met kerkzaal en wijkcentrum.

Waardering

Het COMPLEX NH OPSTANDINGSKERK MET TRAP en PASTORIE, bijgenaamd 'Kolenkit' te Amsterdam, is een ontwerp van ir. M. F. Duintjer uit 1956 en van algemeen belang als essentieel toonbeeld van vroege Wederopbouw, uit oogpunt van architectuurhistorie, stedenbouwkunde en cultuurhistorie:

- als tweede en bekendste van de zes kerkontwerpen voor Nederlandse Hervormde kerken waarmee architect ir. Marius Duintjer vanwege de uitzonderlijke vormgeving in binnen- en buitenland bekendheid verkreeg;

- vanwege de bijzondere typologie als verdiepingkerk, bestaande uit een kerk met in het souterrain het wijkcentrum en de tot het totaalontwerp en aan de kerk vastgebouwde pastorie;

- vanwege de gaaf bewaarde hoofdvorm, gevelindeling, kleurstelling en detaillering, met name de klokkentoren die de kerk landelijke bekendheid en de bijnaam 'Kolenkit' bezorgde;

- als voorbeeld van een kerkinterieur waarin de nieuwe liturgische opvattingen binnen de Nederlandse Hervormde Kerk gestalte kregen;

- vanwege het gaaf bewaarde wijkcentrum onder de kerk dat met zijn ovale vorm de kerkzaal als het ware op een lager verdiepingsniveau doorzet;

- vanwege de gaaf bewaarde pastorie, die inspeelt op de hoogteverschillen in en rond de kerk en vanaf elk niveau van binnen- en buitenaf bereikbaar is;

- als weerspiegeling van de veranderende rol van de kerk in de samenleving door de combinatie van functies voor zowel de eredienst als wijkcentrum in één gebouw, waarbij de pastorie veelzeggend fysiek met beide functies verbonden is;

- als icoon en oriëntatiepunt van de wijk Bos en Lommer met een in oorsprong zeer markante, verhoogde ligging in de wijk, waarvan het effect echter deels door nieuwbouw teniet is gegaan.